پاسخ خودآزمايي زبان فارسي سوم تجربي ( از درس اول تا درس دوازدهم )

پاسخ خودآزمايي زبان فارسي ( 3 )  تجربي ( از درس اول تا درس دوازدهم )

درس اول : قواعد تركيب

پاسخ فعاليت ( 1 )

آيا ساختن تكواژ ها يا واژه هاي زير امكان پذير است ؟ چرا ؟ چشمش ، متدين ، بپرند ، داگك

تكواژهاي « چشمش ، متدين و بپرند » چون در زبان به كار مي روند پس ساختن آن ها امكان پذير است . زيرا در چشمش هر چند كه واجگاه / چ / و / ش /  به هم نزديك است اما به دليل فاصله افتادن بين آن ها با واج / - ِ / ساخت آن بلامانع است.

در « متدين » نيز واجگاه / ت / و / د / نزديك هم است ولي آمدن واج / -َ / در بين آن ها باعث شده كه ساخت آن بلامانع باشد .در « بپرند » نيز واجگاه / ب / و / پ / نزديك به هم است اما واج / -ِ / در بين آن ها قرار گرفته و باعث شده كه ساختن اين واژه بلامانع باشد .اما در « داگك » واجگاه / گ / و / ك / نزديك به هم است و بي فاصله در كنار هم نشسته اند از اين رو ساخت و توليد آن امكان پذير نيست .

پاسخ فعاليت ( 2 )

با استفاده از روش جانشين سازي ، دو جمله زير را بازسازي كنيد تا به جمله ي عادي معنا دار تبديل شوند .

۱.پرنده ، آسمان آبی را نشانده است . این جمله از نظر معنا غلط است ، باید گروه فعلی دیگری جانشین گروه فعلی «نشانده است » شود تا معنی جمله طبق قواعد معنایی زبان معیارگردد :
پرنده ، آسمان آبی را پیمود یا پرنده در آسمان آبی پرواز کرد .
۲.کیفم با دلخوری مدادش را تراشید . این جمله از نظر معنا غلط است . باید گروه اسمی دیگری ، جانشین گروه اسمی «کیفم » شود . ← علی با دلخوری مدادش را تراشید . 

پاسخ خودآزمایی درس اول :

1. برای رعایت نکردن هر یک از قواعد واجی ، هم نشینی ، نحوی ، معنایی و کاربردی مثالی ذکر کنید.

- قواعد واجی : چَخچ ، شَفف ، شچژ

- قواعد هم نشینی : پنج این صمیمی دوست

- قواعد نحوی : من ، من را زدم .

- قواعد معنایی : گل ها دشت را می چرخد .

- قواعد کاربردی : امروز هوا چگونه است ؟ متشکرم .

2. چرا تولید واژه های فرضی زبانی مقابل غیر ممکن است ؟پر – وَتد

زیرا قواعد زیر اجازه ی تولید واحدهای زبانی یاد شده را نمی دهند .

پر : خلاف قواعد واجي است چون وجود هجا بدون مصوت ممكن نيست.

وتد : خلاف قواعد واجي است چون «ت» و «د» واجگاه مشترك دارند و نمي توانند بدون مصوت در كنار هم قرار بگيرند .

3 . چرا واحد های زبانی زیرکاربرد ندارند ؟

«اميركبير دولتي دبيرستان » خلاف قواعد هم نشيني است .

« دانش آموز در درس خواندن كوشا هستند . » خلاف قواعد نحوي است ، زيرا نهاد جدا و پيوسته با هم مطابقت ندارد  .

«كتاب پرنده را شكار كرد . » خلاف قواعد معنايي است ، زيرا «كتاب » نمي تواند پرنده را شكار كند ، بايد به جاي گروه اسمي « كتاب » يك گروه اسمي ديگر مثل«صياد» جانشين شود←  صياد پرنده را شكار كرد .

4. اجزای عبارت زیر را پس از ویرایش ، در نمودار درختی نشان دهید .

ابوعلی سینا در همان زمان زنده ودر همدان تدریس می کرد .

ابوعلی سینا ( نهاد ) در همان زمان ( متمم) زنده ( مسند ) بود ( فعل ) ، در همان زمان زنده بود ( گزاره )

( نهاد ندارد ) در همدان ( متمم ) تدریس ( مفعول) می کرد ( فعل )  ، درهمدان تدریس می کرد ( گزاره )

----------------------------------------

درس دوم : جمله

پاسخ فعاليت ( 1 )

جمله هاي مستقل يك فعلي و چند فعلي را در نمونه ي آغاز درس مشخص كنيد .

جمله های مستقل چند فعلی (مرکب ) :
۱. اختر شناسی علمی است که به مطالعه ی اجرام آسمانی می پردازد .
۲. بسیاری از اختر شناسان کوشیده اند به پرسش هایی از این قبیل پاسخ دهند که هریک از اجرام آسمانی در چه فاصله ای از زمین قرار دارند؟

چند فعلي بودن ( مركب بودن ) جمله هاي مستقل بالا به دليل كاربردِ پيوندِ وابسته ساز « كه » است . در جمله ي دوم ، پيوند وابسته سازِ « تا » از آغاز جمله ي وابسته حذف شده است .

جمله های مستقل یک فعلی (ساده ) :
۱. دمای اجرام آسمانی چه قدراست ؟

2. کی و چگونه پدید آمده اند ؟
3. با گذشت زمان ، چه تغییراتی در آن ها ایجاد شده است ؟
4. چه تاثیری بر اجرام آسمانی دیگر دارند ؟

 5. آینده ی آن ها چگونه خواهد بود ؟

حرف « و » در بين برخي از جمله هاي بالا پيوند ربط همپايه ساز است و هر جمله ي قبل يا بعد از آن يك جمله ي مستقل به حساب مي آيد .
پاسخ فعاليت ( 2 )

هسته ي گروه هاي زير را بيابيد و تعداد واژه هاي هر گروه را نيز مشخص كنيد .

این پرسش ها :پرسش (هسته)  / تعداد واژه: ۲  (این ، پرسش ها)

دمای اجرام آسمانی : دما(هسته) / تعداد واژه:  ۵ (دما ،یِ، اجرام ، ـِ ،آسمانی)

ابزارهای گوناگون:  ابزار(هسته) / تعداد واژه: 3 ( ابزارها ، یِ ، گوناگون)

آینده ی آن ها:  آینده(هسته) / تعداد واژه: ۳ (آینده ، یِ ، آن ها)

 مشاهده ی اجرام آسمانی : مشاهده(هسته)/ تعداد واژه: ۵ (مشاهده ، یِ، اجرام ، ـِ ، آسمانی)

شاخه های تخصصّی: شاخه (هسته)/ تعداد واژه:  ۳ (شاخه ها ، یِ ، تخصصّی)

تاریخچه ی جهان : تاریخچه (هسته) / تعداد واژه:  ۳ (تاریخچه ، یِ ، جهان)

پاسخ فعاليت ( 3 )

هسته ي گروه هاي زير را بيابيد . تكواژهاي هر گروه و تعداد واج هاي هسته را نيز معين كنيد .

هر چهار كارمند ساده : هسته : كارگر ، تكواژ : 6 ( هر ، چهار ، كار ، مند ، -ِ ، سا، ده )تعداد واج : 7

آن آدم هاي كوشا : هسته : آدم ، تكواژ : 6 ( آن ، آدم ، ها ، يِ ، كوش ، ا ) تعداد واج : 5

دفترچه هاي مشق بچه ها : هسته : دفترچه ، تكواژ : 8 ( دفتر ، چه ها ، يِ ، مشق ، -ِ ، بچه ، ها ) تعدادواج : 8

داستان هاي جن و پري : هسته : داستان ، تكواژ : 6 ( داستان ، هايِ ، جن ، و ، پري ) تعداد واج : 6

توضيح بياموزيم :

در زبان فارسي ، به پاره اي از كلمات برمي خوريم كه تلفظ آن ها كاملاً شبيه هم است اما معنا و كاربرد آن ها با يكديگر متفاوت است . به چنين كلمه هايي « متشابه » گويند . كلمات متشابه را نمي توان به جاي هم كار برد . مثال :

غَدر : نيرنگ و حيله ، قدر : ارزش ، اساس : پايه و بنياد ، اثاث : لوازم خانه و ...

پاسخ خود آزمایی درس دوم :

1.واج های کلمات زیر را مانند نمونه مشخص کنید .

می پردازند : م / ي/ پ/َ-/ ر/ د/ ا / ز/ ـَ / ن / د    ( 11 واج )    

مدت : م/ ـُ / د/ د/ ـَ /ت     ( 6 واج )

اصول : ء/ ـُ / ص/ و/ ل      ( 5 واج )                                  

قوانین : ق/ ـَ/ و/ ا / ن/ ي/ ن       ( 7 واج )

متفاوت : م/ ـُ / ت/ ـَ /ف/ ا/ و/ ـِ / ت   (9 واج )                     

تاریخچه : ت/ ا/ ر/ ي/خ/ چ/ ـِ        (7 واج )

آرمان : ء/ ا/ ر/ م / ا / ن    ( 6 واج )                      

  اخترشناسان : ء/ ـَ / خ/ت/ ـَ / ر/ ش/ ـِ / ن/ ا/س/ ا/ ن   ( 13 واج )

2. در متن زیر تعداد جمله های مستقل را مشخص کنید و تعیین کنید کدام جمله ی مستقل ، ساده و کدام مرکب است .

الف) شاعري غزلي بي معنا و قافيه سروده بود . ( مستقل ساده )

ب) آن را نزد جامي برد . ( مستقل ساده )

پ)پس ازخواندن آن گفت:«همان طوري كه ديديد ، در اين غزل  از حرف «الف» استفاده نشده است . » (مستقل مركب)

ت) جامي گفت : «بهتر بود از ساير حروف هم استفاده نمي كرديد !» ( مستقل مركب )

3. هریک از کلمات متشابه زیر را تا حد امکان گسترش دهید و طولانی ترین گروه اسمی معنادار را با آن بسازید :

انتصاب : همان دو انتصاب ناشایستِ او                         انتساب : این انتساب القاب بزرگ

تعلّم : همین تعلّم دوران کودکی                                 تأ لّم : بیش ترین تألّم خاطر مبارک شما

حیات : این حیات پرشور انسان های بزرگ                 حیاط : بزرگ ترین حیاط مدرسه ی شهر ما

جذر : جذر اعداد کوچک تر از بیست                        جزر : همان جزر و مد دریا های آزاد

4) در باره ی تصویر زیر یک بند ادبی بنویسید . تکلیف دانش آموزی .

----------------------------------------

درس سوم : ویرایش

توضيح بياموزيم :

در درس گذشته با تعريف كلمه هاي متشابه و پاره اي از آن ها آشنا شديم . برخي ديگر از كلمه ها ، اگر چه با هم واج هاي مشترك بيشتري دارند ، ضمن اختلافات جزئئ در تلفظ در معنا و كاربرد نيز تفائت هايي دارند . به اين دسته از كلمه ها « متشابه » نمي گوييم ؛ مانند فطرت ( سرشت ) و فترت ( سستس )

در اين جا گروهي ديگر از اين واژه ها را مي بينيد :

ذِلّت : خواري / زَلّت : خطا ، لغزش /  صَلاح : مصلحت / سِلاح : ابزار جنگ /  فراغ : آسايش / فِراق : دوري ، جدايي

پاسخ خودآزمایی درس سوم :

1.جمله های زیر را ویرایش کنید .

- موضوع نگران کننده ی هر عصر این است که کاهش انرژی بدن ، انسان را عصبانی می کند.

- اکنون شرکت های تعاونی موقعیت خوبی دارند ؛یا ، اکنون شرکت های تعاونی از موقعیت خوبی برخوردارند .

- اجراکنندگان این طرح باید جرئت خطر کردن داشته باشند .

- عدم برنامه ریزی مناسب ، مانع اجرای به موقع فعالیت های ورزشی شده است .

- کاهش بارندگی سال گذشته باعث کمبود منابع آب های زیر زمینی شده است .

- بخش بعدی برنامه را ببینید.

- مورخان با جرئت کشف خود را بیان کردند .

- ادامه ی چنین تمرین هایی موجب تقویت مهارت نگارشی می شود .

- در این موارد انسان دچار خودپرستی می شود .

- حسن به برادرش گفت که مقاله ام ( یا مقاله ات ) منتشر شد .

2.نمونه های دیگری از کلماتی را که در بیاموزیم خواندید بنویسید .

ضَلال : گمراهی      و       ضِلال : سایه بان ، سایه

اَنعام : چهارپایان      و      اِنعام : نعمت بخشیدن

حَلال : روا ، جایز    و     هِلال : ماه نو

3. با توجه به مثال ، جاهای خالی را با تکواژهای مناسب پر کنید .

پرور + ش + گاه + ی //  زیب + ا + پسند + ی//  نا + جوان + مرد + انه //سر + افراز + ی //  فرا + خوان + ی                                // فرمان + برد + ار + ی

----------------------------------------

درس چهارم :  واحدهای زبِرَ زنجیری گفتار

پاسخ فعاليت ( 1 )

جمله هاي زير را با لحن ها و آهنگ هايي مختلف ادا كنيد و در باره ي ويژگي ي زندگي هريك گفت و گو كنيد .

« تنها نوشتن براي نويسنده موضوعيت دارد .

مي توان با تغيير آهنگ گفتن جمله را خبري يا پرسشي كرد :

-  تنها نوشتن براي نويسنده موضوعيت دارد . ( جمله خبري و آهنگ آن ، افتادن است . )

-  تنها نوشتن براي نويسنده موضوعيت دارد ؟ ( جمله ، پرسشي و آهنگ آن ، خيزان است . )

مي توان با تغيير جايگاه تكيه و درنگ مفهوم جمله را تغيير داد :

-  تنها ، نوشتن براي نويسنده موضوعيت دارد . ( نه چيز ديگر )

-  تنها نوشتن ، براي نويسنده موضوعيت دارد . ( نه با كسي نوشتن )

-  تنها نوشتن براي نويسنده ، موضوعيت دارد . ( نه براي كسي ديگر )

پاسخ فعاليت ( 2 )

آيا تكيه مي تواند مميز معنا باشد ؟ با توجه به اين نمونه ها ( باري ، دانايي ، گويا ، ولي ) در اين باره گفت و گو كنيد .

آري ، تكيه مي تواند مميز معنا باشد .

دركلماتي كه «ي» مصدري دارند ، تكيه روي هجاي آخر ، يعني «ي» است و در كلماتي كه «ي» نكره دارند ، تكيه روي هجاي ماقبل آخر است .← مردي (نكره)            مردي (مصدري) 

مثال : باري :

1.سعي كنيم باري از دوش مردم برداريم . ( ي نكره )  ← تكيه برهجاي اول ، « با » است .

2. كاميون باري از جاده گذشت . (ي نسبي ) ← تكيه بر هجاي دوم ، « ري » است .

3.  باري تعالي مي فرمايد .( اسم ) ← تكيه بر هجاي دوم ، « ري » است .

4. باري ، داستان را خواندم . ( قيد ) « خلاصه ، بهر حال» ← تكيه بر هجاي اول ، « با » است .

دانايي :

1.  دا/ نا/يي در مجلس سخن مي گفت . ( ي نكره ) ← تكيه بر هجاي ماقبل آخر، « نا » ست .

2.  دا / نا/ يي توانايي است . ( ي مصدري ) ← تكيه بر هجاي آخر،‌ « يي » ست .

3.  تودا/ نا/ يي . ( تودانا هستي ) ← تكيه برهجاي ماقبل آخر ، « نا » ست .

گويا:

1.  اگر صفت به معني ( واضح ، ناطق) باشد ، تكيه بر هجاي آخر است ← گويا

2. اگر قيدبه معني (پنداري ، مثل اين كه ) باشد ، تكيه بر هجاي اول است . ← گويا

ولي :

1. اگر حرف ربط به معني ( اما) باشد،  تكيه روي هجاي اول(و) است . ←ولي

2. اگر اسم به معني (سرپرست ) باشد تكيه بر هجاي دوم (ي) است . ← ولي

پاسخ خود آزمایی درس چهارم :

1. منظور از واحد های زبَرزنجیری ِ گفتار چیست ؟

آن ویژگی های زبانی که خط از نشان دادن آن ها ناتوان است ؛ مانند : تکیه ، درنگ ، آهنگ .

2. در چه صورت ، معنای یک جمله تغییر می کند؟باتغییرآهنگ جای تکیه ودرنگ دریک جمله معنای آن عوض می شود.

3.از راه جانشین سازی تکواژه طبق نمونه ، پنج واژه ی جدید بسازید .

ن                   نوشته بود                  -َ م

ن                  گفته باش                 -َ م

-                شنیده باش                 -َ ند

ن                 خورد-      -              -َ ند

ب               شنو-                           ی

4. چند نمونه واژه بیابید که با تغییر جای تکیه معنای آن ها عوض می شود .

الف) برخورد دو قطار تلفات بسیار داشت ( تکیه در پایان معنای اسمی )

ب ) بی توجهی او به من بر خورد ( معنای فعلی تکیه در هجای اول )

-----------------------------------

درس پنجم :  املای « همزه » در فارسی

پاسخ فعاليت :از متن درس هاي 1 تا 5 كتاب هاي زبان و ادبيات ) 3 ) املا بنويسيد . به عهده ی دانش آموز است.

پاسخ خود آزمایی درس پنجم :

1. شکل درست همزه / ء / را در کلمات زیر طبق نمونه بنویسید .

نشئت – اداره – مؤانست – مأخذ – مرئوس – اشمئزاز – سؤال – ائتلاف – ملجأ .

2. تعداد تکواژها را در عبارت زیر مشخص کنید .

تاریخ / همیشه / سیر / ی / یک / نواخت / دار / -َ د / می / گو / یند / تاریخ / مکر / ات / است /  تهی / و / تنها / چیزی / که / آن / را / از / یک / تکرار / -ِ / ملالت / آور / ره / ا / یی / می / ده / -َ د / انقلاب / است / تهی  /

3. پنج کلمه مثال بزنید که صورت های مکتوب و ملفوظ آن ها متفاوت باشد .

خواهر – خواهش – خویش – تو – بنّا .

------------------------------------------

درس ششم : مطابقت نهاد و فعل

توضيح بياموزيم :

كلمه هايي كه با يكي از مصوت هاي «  َ  ِ   ُ  آ  آي  او» ختم مي شوند موقع جمع بستن با علامت « ان » « ي » ميانجي           مي گيرند . مثال : آشنا + ان = آشنايان / دانش جو + ان = دانشجويان

علت اين امر آن است كه هيچ گاه دو مصوت بي فاصله در كنار هم تلفظ نمي شوند .چند واج ميانجي ديگر :

- گ : تشنه + ان = تشنگي  /   ج : سبزي + ات = سبزيجات /  ك : نيا + كان = نياكان .

پاسخ خود آزمایی درس ششم :

1.چگونه می توان فعل های زیر را مجهول کرد ؟ جوشید ، ترکید

الف ) آب جوشید –  لوله ترکید .   ب ) مادر آب را جوشاند –  فشار آب لوله را ترکاند .

پ ) آب جوشانده شد – لوله ترکانده شد          ت ) بله – بله

2. موارد حذف را در نوشته ی زیر مشخص کنید و نوع آن را بنویسید .

آن ها با اسب حرکت کردند ، ما نیز با اسب  ( لفظی ) به دنبالشان حرکت کردیم ( لفظی ) ؛ ما ( لفظی ) صبح زود رسیدیم.

آن ها زودتر از ما رسیده بودند ( لفظی ) . شهر میان دشت و گسترده بود ، شهر ( لفظی ) پر از دار و درخت بود (لفظی ) ،

شهر  ( لفطی ) حالتی رؤیایی  داشت ( معنوی ) ؛ مثل این بود که ما ( لفظی ) به بهارستانی نادیده چون مینو قدم نهاده ایم .

این شهر ( لفظی ) در قرن سوم بنا شده بود . از آن زمان تاکنون این شهر ( لفظی ) آرام و سبز در کنار کویر نشسته است (لفظی) . شهر ( لفظی ) چشم به راه آمدن مسافری بود که آن مسافر ( لفظی ) به دیدارش می آمد .

3. صامت های میانجی کلمات زیر را مشخص کنید .

دانایان ( ی ) ، پختگی ( گ ) ، ترشیجات ( ج ) ، بچگانه ( گ ) ، سخن گویان ( ی ) ، گرسنگان ( گ ) ، روستایی ( ی )،

نامه ای ( ء= همزه ) ، بانوان ( و ) ، زانوان ( و ) .

--------------------------------------------

درس هفتم :  نگارش تشریحی

توضيح بياموزيم :

براي جمع بستم اسم ها ، در فارسي دو علامت وجود دارد : « ها » و « ان » . مانند درختان و درخت ها .

1. بايد دانست كه علامت جمع « ها » بسيار فعال تر يعني پركاربردتر از علامت جمع « ان » است به عبارت ديگر مي توان    همه ي كلمات را با علامت جمع « ها » جمع بست ولي با علامت جمع « ان » نمي توان .

2. در مورد كلمه هايي كه با هر دو علامت جمع بسته مي شوند بايد دانست كه با جمع « ها » معمولاً رايج تر و جمع با « ان » بيشتر در شعر و نثر ادبي كاربرد دارد .

3. هميشه نشانه ي « ان » علامت جمع نيست . كاربردهاي ديگر اين نشانه عبارت اند از :

الف) پسوند زمان : بامدادان ( زمان بامداد ) بهاران ( زمان بهار ) سحرگاهان ( زمان سحر )

ب) پسوند مكان : گيلان ( محل استقرار مردم گيل ) ا

ج) پسوند تشبيه : كوهان ( مانند كوه ) كندوان ( مانند كندو )

پاسخ خود آزمایی درس هفتم :

1. با مطالعه ی نوشته ی تشریحی « موزه ی کلمانسو » بنویسید نویسنده به چه پرسش هایی پاسخ داده است . به نظر شما ، کدام

ابعاد موزه هنگام تشریح از نظر دور مانده است ؟

الف ) نویسنده به این پرسش ها پاسخ داده است :

1.چند موزه ی معروف می شناسید ؟ 2.آیا تاکنون نام موزه ی کلمانسو را شنیده اید ؟ 3.هنگام دیدار از این موزه چه احساسی داشتید ؟ 4.شکل کلی این موزه چگونه بود ؟ 5- در هر اتاق چه چیزهایی جلب نظر می کرد ؟

ب ) این ابعاد از نظر نویسنده دور مانده است :

1.این موزه در کدام قسمت پاریس قرار دارد ؟ 2. شکل ظاهری ساختمان و طرز معماری آن چگونه است ؟

2.پس از بازدید یکی از بناهای تاریخی ، مذهبی ، علمی ، آموزشیِ محل زندگی خود ، آن را تشریح و توصیف کنید .

تکلیف دانش آموز .

3. جمله هایی را که نهاد آن ها با فعل مطابقت ندارد یا در آن ها حذف قرینه صورت گرفته است ، ویرایش کنید .

- اگر گوینده و نویسنده به صحت مطلبی اطمینان نداشته باشند ، نباید آن را بیان کنند .

- اگر مرد یا زن در اجرای وظایف خود کوتاهی کند ، نمی توان از آن ها انتظار موفقیت داشت .

- در صورتی که گفتارمان با رفتارمان مطابقت نداشته باشد ، اعتماد مردم را از دست می دهیم .

- این مسئله در شورای دبیرستان مطرح شد ، و مورد بررسی قرار گرفت .

- این پول ها نتیجه ی ماه ها تلاش ، پس انداز و صرفه جویی او بود .

4 . در کدام یک از کلمات زیر « ان » نشانه جمع نیست ؟ این کلمه ها را مشخص کنید و معنی آن ها را بنویسید .

گیاهان (جمع) ، بامدادان ( زمان ) ، شادان ( پسوند قید ساز ) ، کندوان ( مکان ) ، سپاهان ( مکان ) ، سواران ( جمع ) ، پاییزان (زمان ) ، مردان ( جمع ) .

---------------------------------------

درس هشتم :  گروه فعلی

پاسخ فعاليت ( 1 )

در باره ي ويژگي هاي پنج گانه ي فعل هاي زير گفت و گو كنيد .

- نمي خواندند : شخص : سوم شخص جمع ، زمان : ماضي استمراري ، گذر : گذرا به مفعول ، وجه اخباري ، معلوم .

-  مي نشانديم :شخص :  اول شخص جمع ، زمان : ماضي استمراري ،گذر : گذرا به مفعول ، وجه اخباري ، معلوم.

-  دوخته نمي شد : شخص : سوم شخص مفرد ، زمان : ماضي استمراري ، گذر : گذرا به مفعول ، وجه اخباري ، مجهول

- بياييد : شخص : سوم شخص جمع ، زمان : مضارع التزامي ، گذر : ناگذر ، وجه التزامي ، معلوم

- داشتند مي آمدند : شخص : سوم شخص جمع ، زمان : ماضي مستمر ، گذر: ناگذر ، وجه اخباري ، معلوم

پاسخ فعاليت ( 2 )

فعل هاي ديگري از قبيل پخت ، دوخت نيز در كاربردهاي متفاوت تغيير معنا مي دهند . براي هر يك از معاني آن ها جمله اي مثال بياوريد .

الف) پخت :

- غذا را پختم . ( معناي اصلي ) از گرما پختم . ( حرارت بدنم بالا رفت ) در كوزه ي حوادث پخته شدم . ( با تجربه شدم )

ب) دوخت :

- خياط لباسم را دوخت ( معناي اصلي ) ظالم دهانم را دوخت . ( بست ) او دوباره چه پاپوشي برايم دوخت ؟ ( توطئه كرد)

پاسخ فعاليت ( 3 )

كدام يك از فعل هاي پيشوندي زير با فعل ساده ي نوع خويش تفاوت معنايي يا كاربردي دارد ؟

-  یافتن و بازیافتن:  پیداکردن ، چیزی به دست آوردن // تفاوت معنایی ندارد
-  آمدن : متضاد رفتن /  برآمدن:  بالا آمدن ، طلوع کردن  // تفاوت معنایی دارد
-  گردانیدن : نمودن، چرخاندن /  بازگردانیدن:  مراجعت دادن ، پس فرستادن // تفاوت معنایی دارد
-  گذشتن: عبورکردن، صرف نظر کردن/    درگذشتن: مُردن//  تفاوت معنایی دارد
-  فرستادن:  ارسال کردن/   بازفرستادن: پس دادن، برگرداندن//  تفاوت معنایی دارد
-  آسودن: آرام گرفتن ، آرمیدن / برآسودن: آرام گرفتن ، استراحت کردن // تفاوت معنایی ندارد
-  گماشتن: کسی را به کاری منصوب کردن/   برگماشتن: منصوب کردن ، وکیل کردن// تفاوت معنایی ندارد
-  گرفتن: پذیرفتن ، اخذ کردن/ فراگرفتن: آموختن ، احاطه کردن// تفاوت معنایی دارد
-  داشتن:  دارا بودن /  واداشتن:  وادارکردن//  تفاوت معنایی دارد

توضيح بياموزيم :

برخي كلمه ها گاه به اشتباه در نوشتار و گفتار به جاي يك ديگر به كار برده مي شوند . بايد به هنگام نوشتن مراقب باشيم كه اين كلمه ها را به جاي هم به كار نبريم . راه جلوگيري از اين اشتباه ، يادگرفتن معني آن هاست . برخي از اين كلمه ها   عبارت اند از : احسن : نيكوتر ، احسنت : آفرين برتو  /  مسّ : لمس كردن ، مسح : دست كشيدن /  تسويه : مساوي كردن ، تصفيه : پاك كردن /  استجاره : پناه خواستن ، استيجار : اجاره كردن /  گريز: فرار ، گزير : چاره

پاسخ خود آزمایی درس هشتم :

1.جمله های زیر را با گذرا کردن فعلشان دوباره نویسی کنید .

دوستم را با اتوبوس به ییلاق بردند و او را یک هفته در آن جا تنها گذاشتند.

سال گذشته که دوستان را به کوه نوردی برده بودند ، سیل ، سنگ بزرگی را از کوه غلتاند وبه دره انداخت .

2.  با کمک مصدرهای ساده ی زیر ، فعل پیشوندی بسازید و آن ها را در جمله به کار ببرید .

- خوردن : برخورد ، بازخورد ، فروخورد (مجید خشم خود را فرو خورد ) .

- داشتن : برداشت ، بازداشت ( او را از این کار باز داشتند ) .

- چیدن : بر چید ( فروشنده ی دوره گرد بساطش را برچید ) .

- گشتن : برگشت ، بازگشت ( برادرم از سفر بازگشت ) .

- آشفتن : برآشفت ( از سخنم برآشفت ) .

- انگیختن : برانگیخت ( او با سخنان تند خود مردم را برانگیخت ) .

- بستن : بربست ( او بار خود را بربست ) .

- رسیدن : بررسید ، بازرسید ، فرا رسید ( فصل بهار فرا رسید ) .

- گرفتن : برگرفت ، بازگرفت ، درگرفت ، فروگرفت ، فراگرفت ( مجید درس را فراگرفت ) .

- بردن : فرو برد ( سرش را در آب فرو برد ) .

- ریختن : فرو ریخت ( باران از آسمان فرو ریخت ) .

- گرداندن : برگرداند ، بازگرداند ( او را از راه بازگرداندم ) .

- خواندن : بازخواند ، فرا خواند ، فروخواند ( دانش آموزان را به حیاط مدرسه فرا خواندند ) .

- دادن : فرو داد ( مجید لقمه را فرو داد ) .

- غلتیدن : در غلتید ، فرو غلتید ( سنگ بزرگ از کوه فرو غلتید ) .

- کشیدن : برکشید ، فروکشید ( او را از بالای دیوار فرو کشید ) .

- ماندن : درماند ، بازماند ، فروماند ( مجید از ادامه ی راه بازماند ) .

- خواستن : درخواست ، بازخواست ( او از من درخواست که کار را ادامه دهم ) .

- گذاشتن : بازگذاشت ، فرو گذاشت ( او از هیچ کوششی در راه من فرونگذاشت ) .

3جمله های زیر را ویرایش کنید .

- او در منزل استجاره ای زندگی می کند .( او در منزل استیجاری زندگی می کند )

- همه ی بچه ها به او احسن گفتند . ( همه ی بچه ها به او احسنت گفتند )

- مس سر و پا از اعمال وضو است . ( مسح سر و پا از اعمال وضو است )

4) در باره تصویر زیر یک مطلب به شیوه ی تشریحی بنویسید . تکلیف دانش آموز .

-------------------------------------------

درس نهم :  زندگی نامه نویسی

توضيح بياموزيم :

در نگارش ميان حروف يك كلمه بايد فاصله ي مشخصي وجود داشته باشد . به فاضله ي ميان حرفي ، نيم فاصله مي گويند . همچنين بايد بين كلمه ها فاصله ي مشخصي را در نظر گرفت كه به آن فاصله ي ميان واژه اي يا فاصله مي گويند . فاصله ي ميان واژه اي دو برابر فاصله ي حرفي است . حفظ فاصله ي ميان واژه اي ، نشانه ي استقلال واژه هاست و هر واژه حريمي دارد كه بايد رعايت شود . فاصله ي اجزاي كلمه ي مركب و مشتق -  مركب به اندازه ي فاصله ي حرف هاي يك كلمه ( نيم فاصله ) است . در نگارش واژه هاي مركب و مشتق ( در صورت جدا نويسي ) بايد فاصله بين اجزا به صورت نيم فاصله باشد . وندهاي صرفي و فعل هاي كمكي نيز تابع همين قاعده اند .مثال : ناخوانا ، ورودي ، كتاب ها ، خواهد آمد و ....

پاسخ خود آزمایی درس نهم :

1.طرحی برای نگارش زندگی نامه ی یکی از شخصیت های علمی و ادبی تهیه کنید وآن رابنویسید . تکلیف دانش آموز.

2. در نوشته زیر که بخشی از زندگی مولاناست ، نویسنده از چه شیوه ای بهره گرفته است ؟

رمان گونگی ، توضیح زندگی تاریخی مولوی با استفاده از گونه ی ادبی .

3. ثابت کنید که فعل مصدرهای زیر ، همگی ساده اند .زیرا بن مضارع همه ی آن ها از یک تکواژ تشکیل شده است .

آموختن ( آموز ) ، آویختن ( آویز ) ، افزودن ( افزا « ی » ) ، آلودن ( آلا « ی » ) ، بخشیدن ( بخش ) ، پرداختن ( پرداز)

پیوستن ( پیوند ) ، سپردن ( سپر و سپار ) ، فروختن ( فروش ) ، گفتن ( گوی « ی » ) ، دویدن ( دو ) .

---------------------------------

درس دهم : جمله ی ساده و انواع آن

پاسخ فعاليت :

با دو فعل « آموختن » و « گرفتن » در معاني مختلف جمله بسازيد و تعداد اجزاي آن ها را در هر كاربرد مشخص كنيد .

الف) آموختن :

-        او مطالب را به خوبي آموخت . ( سه جزئي مفعولي ) آموخت = ياد گرفت

-        او هندسه را از من آموخت . ( چهار جزئي مفعولي ، متممي ) آموخت = ياد گرفت

-        او مطالب زيادي به من آموخت . ( چهار جزئي مفعولي ، متممي ) آموخت = ياد داد

-        او مرا دانش و معرفت آموخت . ( چهار جزئي دو مفعولي ) گونه ي ادبي زبان معيار

ب ) گرفتن :

- دلم گرفت . ( دو جزئي ) گرفت = اندوهگين شد

- او دستم را گرفت . ( سه جزئي مفعولي ) گرفت = چسبيد

- من كتاب را از كتابدار گرفتم . ( چهار جزئي مفعولي ، متممي ) گرفت = اخذ كرد

توضيح بياموزيم :

اجزاي جمله را به دو گونه مي توان در كنار هم قرار داد : يكي به شيوه ي عادي و ديگري به شيوه ي بلاغي . در شيوه ي عادي اصل بر اين است كه نهاد همه ي جمله ها در ابتدا و فعل در پايان قرار گيرد . در شيوه ي بلاغي اجزاي جمله به تشخيص نويسنده و به هدف اثرگذاري بيشتر در خواننده جا به جا مي شود .

 مانند : علم ( نهاد ) همچون خاتم ملك سليمان ( متمم ) است . (  فعل ) « شيوه ي عادي »

- خاتم ملك سليمان است . ( شيوه ي بلاغي )

شيوه ي بلاغي بيش از آن كه دستوري باشد به سبك نگارش نويسنده ، بستگي دارد و كاربرد ادبي دارد . جاي آجزاي جمله به تناسب حالات عاطفي تغيير مي كند و بار معنايي خاصي مي يابد و گيرايي و اثربخشي كلام ، بيشتر مي شود .

پاسخ خود آزمایی درس دهم :

1.الف) از مصدرهای زیر به ترتیب ، ماضی مستمر ، آینده ، مضارع اخباری و ماضی بعید بسازید وآن ها رادرجمله ای به کار ببرید . گریستن ، فرستادن ، ترسیدن ، نامیدن .

مصدر	ماضی مستمر	آینده	مضارع اخباری	ماضی بعید
گریستن	داشتم می گریستم	خواهم گریست	می گریم	گریسته بودم
فرستادن	داشتم می فرستادم	خواهم فرستاد	می فرستم	فرستاده بودم
ترسیدن	داشتم می ترسیدم	خواهم ترسید	می ترسم	ترسیده بودم
نامیدن	داشتم می نامیدم	خواهم نامید	می نامم	نامیده بودم

پ ) جمله ها را در صورت امکان مجهول کنید و علت مجهول نشدن بعضی از آن ها را بنویسید .

  من نامه را خواهم فرستاد                 نامه فرستاده خواهد شد .  

  من پدرم را فداکار نامیدم               پدرم فداکار نامیده شد.

مصدرهای « گریستن » و « ترسیدن » گذرا به مفعول نیستند و به همین دلیل ، مجهول نمی شوند .

ت ) آیا راه دیگری برای مجهول کردن آن ها می شناسید ؟

بله ، فعل آن ها را ابتدا با تکواژ سببی « اﻨ » گذرا به مفعول می کنیم . آن گاه این صورت ها را مجهول می سازیم .

مثال : کودک از صدای رعد ترسید .            صدای رعد کودک را ترساند .              کودک ترسانده شد .

  کودک گریست .              مادر کودک را گریاند .           کودک گریانده شد .

2. نوع جمله های زیر را با نمودار آن ها مشخص کمید .

صبح به خیر ، نوروزتان پیروز ، عیدتان مبارک ، سفر بع خیر ، پیوندتان مبارک ، قدم نورسیده مبارک ، دست خوش ، خداحافظ.

جمله های بالا از جمله های دو جزئی بی فعل هستند . این نوع جمله ها ازدو گروه اسمی درست شده اند و فعل ندارند.

نهاد  -  گروه اسمي  /  گزاره – گروه اسمي

صبح                      /    به خير

نوروزتان                /    پيروز

عيدتان               /  مبارك

سفر                   /   به خير

پيوندتان              /   مبارك

خدا                    /   حافظ

دست                  /   خوش

قدم نورسيده         /   مبارك

3. مصرع هاي زير  را با توجه به آن چه در درس نگارش تشريحي آموخته ايد گسترش دهيد . تكليف دانش آموزي

------------------------------------------------------------

درس يازدهم : نامطابق های املایی

پاسخ فعاليت ( 1 )

در باره ي كلماتي كه با « خوا » آغاز مي شوند در فارسي امروز كاربرد دارند گفت و گو كنيد .

مهمترين واژه هايي كه با « خوا » آغاز مي شوند و در زبان فارسي كاربرد دارند عبارت اند از :

خواهش ، خواست ، خواسته ، خواهان ، خواهنده ، خواستگار ، خواستگاري/ خواندن ، خوانا ، خواندني ، خوانش ، خواننده

خوار ، خواري / خواب ، خوابيده ، خواب آلود / خوان ، خوانچه / خواربار ، خواهر

واژه هاي يادشده از جمله نامطابق هايي املايي هستند ؛ يعني ، بين نوشتار و گفتار آن ها مطابقت وجود ندارد . ( كاربرد واو معدوله )

پاسخ خود آزمایی درس یازدهم :

1.کدام یک از کلمات زیر ، امروز رایج نیستند ؟ آن ها را مشخص کنید و معنی آن ها را با استفاده از کتاب لغت بنویسید.

خوازه ، خواری ، خوالیگر ، دشخواری ، خواف ، خواستگاری ، خوان .

خوازه : طاق نصرت  /  خوالیگر : آشپز     /     دشخواری : دشواری

2. کدام یک از کلمات زیراز نظر املایی نامطابق است ؟ تفاوت آوایی و املایی آن ها را نیز مشخص کنید .

سُنبل ( سمبل ) ، اجتماع ( اشتماع ) ، انبساط ( امبساط ) ، دست بند( دس بند ) ، منبر ( ممبر ) ، ینبوع (یمبوع) سُنباده ( سُمباده )

----------------------------------------------

درس دوازدهم : باز گرداني -  باز نويسي

پاسخ فعاليت ( 1 )

سه بيت از داستان « زاغ و كبك » را بازگرداني كنيد.

- زاغي از آن جا كه در پي آسايش بود از باغ به سوي دشت سرسبزي پرواز كرد.

-  در دامنه ي كوه مكان وسيعي ديد كه پر از گل و سبزه بود .

-  در آن گلستان سبزرنگ و خرم كبك بسيار زيبا و كم نظيري زندگي مي كرد .

پاسخ فعاليت ( 2 )

نمونه اي از درس هايي را كه در كتاب هاي ادبيات فارسي امسال وسال هاب پيش شكل بازنويسي دارند نام ببريد .

داستان هاي «خير و شر » از هفت پيكر نظامي  و نمايش نامه « سلمان فارسي در كتاب ادبيات فارسي سال اول .

پاسخ خود آزمایی درس دوازدهم :

1.ابیات زیر را با جابه جایی مختصری به نثر بازگردانی کنید ؛ مثال :

- شنیدم که در تنگنایی شتر  /  بیفتاد و یشکست صندوقِ دُر

شنیدم که شتری در تنگمایی افتاد و صندوق دُر ( مروارید ) { که بار آن بود } شکست .

- اگر هوشمندی به معنی گرایی   //   که معنی بماند نه صورت به جای

 اگر هوشمندی ، به حقیقت و باطن هر کار یا هر چیز توجه کن ؛ زیرا صورت و ظاهر از بین می رودوباطن پایدار می ماند.

- من از روییدن خار سر دیوار دانستم   //     که ناکس کس نمی گردد بدین بالانشینی ها

من از روییدن خار بر سر دیوار دانستم که انسان پست با بالانشینی ارزش و اعتبار انسانی به دست نمی آورد .

-گرت همواره باید کامکاری  //   زمور آموز رسم بردباری

اگر می خواهی همواره خوشبخت و کامیاب باشی ، راه و رسم بردباری را از مورچه بیاموز .

- دوباره پلک دلم می ریزد ، نشانه ی چیست   //    شنیده ام که می آید کسی به مهمانی

دوباره پلک دلم می ریزد ( کنایه از آمدن مهمان ) این نشانه ی چیست ؟ ( نشانه ی آن است که ) کسی به مهمانی می آید.

2.  اشعار زیر را بازنویسی کنید : تکلیف دانش آموز .

3) داستان « زاغ و کبک » را از کتاب ادبیات خود بازنویسی کنید .