پاسخ خودآزمايي زبان فارسي سال سوم انساني

پاسخ خودآزمايي زبان فارسي سال سوم انساني

درس يك : تركيب

پاسخ هاي خودآزمايي درس يك :

1.براي رعايت نكردن هريك از قواعد واجي، هم نشيني، نحوي، معنايي و كاربردي مثال بزنيد.

پاسخ: --> علاوه بر مثال هاي زير، مي توانيد از مثال هاي ارائه شده در متن خودآموز درس نيز استفاده كنيد. )
قواعد واجي رعايت نشده است  مثل :  پرد ، شچر

قواعد هم نشيني  رعايت نشده است . مثل : كتاب سعدي ارزشمند گلستان / درس فارسي زبان 3

قواعد نحوي رعايت نشده است . مثل : من به مدرسه رفتيم / ما را از مدرسه بيرون كرديم .

قواعد معنايي رعايت نشده است . مثل : سنگ كوه را ديد / قورباغه سرفه  كرد .

قواعدكاربردي  رعايت نشده است . مثل  : آيا آب ميل داريد ؟ بلي پرنده آواز مي خواند.

2. چرا توليد واحدهاي زباني زير غيرممكن است؟    « مْر- ژْزف- چْجد »

پاسخ: همه ي الگوهاي هجايي زبان فارسي، با يك صامت آغاز مي شوند. اين سه هجا، با « دو » صامت شروع شده اند از اين رو در زبان فارسي، توليد نشده اند.

3. چرا واحدهاي زباني زير كاربرد ندارند؟

1) پرورش، وزارت و آموزش                               2) چرا تو، تو را سرزنش مي كردي؟

پاسخ: در واحد زباني -->1 ) ، قواعد هم نشيني رعايت نشده است. --> = هسته و وابسته، جابه جا شده اند. )
در واحد زباني --> 2  ) ، قواعد نحوي رعايت نشده است.

4.با ضميرهاي پرسشي « كيْ » ، « كه » و « چه » ، گروه قيدي بسازيد و آن ها را در جمله به كار ببريد.

پاسخ: كي مي آيي؟ / با كي مي آيي؟ - شما با كه مي آييد؟ - براي چه ايستاده اي؟

5. ضميرهاي پرسشي بالا را به عنوان متمم اجباري در يك جمله ي سه جزئي به كار ببريد.

پاسخ: از كي مي ترسي / با كي مي جنگي؟ - به كه مي انديشي؟ / به كه مي نازي؟ / با كه مي جنگي؟ / از كه رنجيدي؟ -  از چه مي ترسي؟ / به چه مي انديشي

-------------------------------

درس دوم : جمله

پاسخ هاي خودآزمايي درس دوم :

1. در متن زير، ابتدا جمله ها را براساس درست ترين شيوه ي ممكن، بازنويسي كنيد، آن گاه جمله هاي مستقلّ ساده و مركّب را مشخص نماييد.

سروده بود غزلي بي معنا و بي قافيه شاعري --> شاعري غزلي بي معنا و بي قافيه سروده بود. ( جمله ي مسقل ساده )

نزد جامي برد آن را --> آنرا نزد جامي برد. ( جمله ي مستقلّ ساده )

پس از خواندن آن گفت همان طور ديديد، در اين غزل استفاده نشده است از حرف الف -> پس از خواندن آن گفت ( كه )‌

همان طور كه ديديد، در اين غزل از حرف الف، استفاده نشده است. ( جمله ي مستقلّ مركّب )
گفت جامي: از ساير حروف هم بهتر بود كه استفاده نمي كرديد --> جامي گفت ( كه ) : بهتر بود ( كه ) از ساير حروف هم استفاده نمي كرديد! ( جمله ي مستقلّ مركّب )

2.نخستين جمله ي متن بالا را براساس سلسله مراتب واحدهاي زبان، تا حدّ واج ساده كنيد.

پاسخ: جمله --> شاعري غزلي بي معنا و بي قافيه سروده بود.

گروه ها --> شاعري، غزلي، بي معنا، بي قافيه، سروده بود.

واژه ها --> شاعري، غزلي، بي معنا، و ، بي قافيه، سروده بود.

تكواژها--> شاعر، ي، غزل، ي، بي، معنا، و، بي، قافيه، سرود، ه، بود، Ø

واج ها --> / ش/ ، / ا / ، / ع / ، / ِ / ، / ر / ، / ی / ، / غ / ، / َ / ، / ز / ، / َ / ، / ل / ، / ی / ، / ب / ، / ی / ، / م / ، / ع / ، / ن / ، / ا / ، / و / ، / َ / ، / ب / ، / ی / ، / ق / ، / ا / ، / ف / ، / ی / ، / ی / ، / ِ / ، / س / ، / ُ / ، / ر / ، / و / ، / د / ، / ِ / ، / ب / ، / و / ، / د / .

3. هريک از کلمات هم آواي زير را تا حد امکان گسترش دهيد و طولاني ترين گروه اسمي معنادار را با آنها بسازيد.
« انتصاب و انتساب / تعلّم و تألّم / حيات و حياط / جذر و جزر »

انتصاب شایسته شما  ( گماشتن کسی برای کاری « معنی »     این انتساب او ( به خاندان پیامبر ) ( نسبت داشتن ) « معنی »

آن تعلم سودمند دوره جوانی ( آموختن )                             آن تالمات شدید روحی ( رنج کشیدن )

ارزش واقعی حیات انسان ( زندگی )                                   آن حیاط با صفا خانمان ( محوطه )

جذر اعداد سه رقمی ( گرفتن ریشه دوم اعداد )                   آن جزر و مدی ناگهانی ( پس رفت آب دریا )

4. درباره ي تصوير صفحه ی بعد ،  يک بند ادبي بنويسيد. تکلیف دانش آموز .

----------------------------------

درس سوم : مطابقت نهاد و فعل

پاسخ خودآزمايي درس سوم :

1. براي نهادهاي زير، فعل مناسب بياوريدو علّت مفرد و جمع بودن فعل ها را توضيح دهيد.
- استادان، از دانشجويان برگزيده، تقدير کردند. ( براي نهاد جاندار جمع، فعل فقط به صورت جمع مي آيد. )

- استاد تشريف آوردند. ( به منظور احترام، براي نهاد جاندار مفرد، فعل به صورت جمع مي آيد. )

- آجرها با کاميون حمل مي شود / مي شوند. ( براي نهاد بي جان و جمع، فعل به صورت مفرد و نيز جمع مي آيد. )

- گل ها مصنوعي است / هستند. ( براي نهاد بي جان و جمع، فعل به صورت مفرد و نيز جمع مي آيد.

گل ها در مقابل نيش زنبور اخم نمي کنند. ( براي نهاد بي جان و جمع، وقتي حالات انساني به آن نسبت داده مي شود، فعل

فقط به صورت جمع مي آيد. )

- هيچ کس حرفي نزد. ( براي نهاد اسم مبهم هيچ کس، فعل به صورت مفرد مي آيد. )

- هيچ يک از دانش آموزان براي امتحان آمادگي نداشتند. ( براي نهاد اسم مبهم هيچ يک، وقتي پس از آن، « از » و « متمّم »

جاندار بيايد فعل به صورت جمع مي آيد. )

- گروه با اين پيشنهاد موافقت کرد. ( براي نهاد اسم جمع گروه، فعل به صورت مفرد مي آيد. )

2 دو جمله مثال بياوريد که در آن ها، نهاد و متمّم حذف شده باشد.

من(نهاد) نامه ها را به او(متمم) دادم --> نامه ها را دادم.

اگر تو(نهاد) اين موضوع را به او(متمم) بگويي، حتما ناراحت مي شود --> اگر موضوع حرف را بگويي،حتما ناراحت می شود.

3.  فعل هاي مجهول زير را به معلوم تبديل کنيد و براي هريک از آن ها نهاد مناسب بنويسيد.

-  گرفته شده است --> گرفته است --> او جايزه ي خوبي گرفته است.

- گفته مي شد --> مي گفت --> دبير، خاطرات خود را براي ما مي گفت.

- جوشانده شده بود --> جوشانده بود --> او شير را جوشانده بود.

- برده خواهد شد --> خواهد برد --> شما اين همه وسيله را به تنهايي خواهيد برد؟

4.جملات زير را ويرايش کنيد :

پاسخ: 1) او در منزل استجاره اي (--> استيجاري ) زندگي مي کند و در ابتداي هر ماه با صاحب خانه اش تصفيه حساب     (--> تسويه حساب ) مي کند.

2) مسّ (--> مسح ) سر و پا، از اعمال وضوست.                 3) همه بچّه ها به او احسن (--> احسنت ) گفتند.

**************************************************8

در س چهارم : نمايش نامه- فيلم نامه

پاسخ خودآزمايي درس چهارم :

1- داستان « خير و شر » را به صورت نمايش نامه يا فيلم نامه درآوريد. تکلیف دانش آموز .

2- در جمله هاي زير، کدام نهاد و فعل مطابقت ندارند؟ کدام را درست تر مي دانيد؟ چرا؟

- صحبت هاي دوستان به دراز کشيد .

« صحبت هاي دوستان » نهاد جمع و بي جان است. براي نهاد جمع و بي جان، فعل، به هر دو صورت مفرد و جمع صحيح است، اما فعل به صورت مفرد، پسنديده تر است.

-  نامه هايي رسيده اند که داريم پاسخ آنها را تهيه مي کنيم.

« نامه ها » نهاد جمع و بي جان است و فعل آن به صورت مفرد و جمع، صحيح است. اما فعل جمع، در اين جمله مناسب تر است.

- در کتابخانه ي آن شهر، کتاب هاي بسياري بودند که دشمنان همه را در آتش سوزاندند .
« کتاب هاي بسيار » نهاد جمع و بي جان است و فعل آن به صورت مفرد و جمع صحيح است. « دشمنان » نهاد جمع و جان دار است و فعل آن فقط به صورت جمع، صحيح است.

- روزهاي بيستم و بيست و يکم اين ماه، براي بررسي علمي زبان انتخاب شده اند .

« روزهاي بيستم و بيست و يکم » نهاد جمع و بي جان است و فعل آن به صورت مفرد و جمع صحيح است.

- در اين کتاب، آيات قرآني تفسير شده اند .

« آيات قرآني » نهاد جمع و بي جان است و فعل آن به صورت مفرد و جمع صحيح است.

- گروه اعزامي، نخست به دوري راه اعتراض کرد.

« گروه اعزامي » نهاد اسم جمع براي جان دار است و فعل به صورت مفرد مي آيد.

- حرف هاي اضافه، نبايد بدون قرينه از کلام حذف شود .

« حرف هاي اضافه » نهاد جمع و بي جان است و فعل آن مي تواند به صورت مفرد يا جمع بيايد.

3. جز موارد نادرست در « بياموزيم » درس، سه مورد از غلط هاي املايي رايج را که تاکنون به آن ها برخورد کرده ايد، بنويسيد.نگارش « غريزه » به صورت « غريضه » ، « علاقه مند » به صورت « علاقمند » و « نر و ماده » به صورت « نر و مادّه»

-------------------------------------------

درس پنجم :  واژه و واژگان در زبان

پاسخ هاي خودآزمايي درس پنجم :

1. مدخل « گذشتن » را از فرهنگ معين استخراج کنيد و ببينيد کدام يک از اطلاعات مندرج در درس را دربردارد.

اطلاعات ارائه شده شامل موارد زير است:

1) املاي واژه ( اطلاع املايي )

  2) تلفظ کلمه ( اطلاع تلفظي )

3) اطلاع دستوري ( نوع دستوري اين واژه، « اسم و مصدر » است. بن مضارع آن، « گذر » است.

4) ااطلاع ريشه اي ( اين واژه، ريشه ي پهلوي به صورت « ويتارتن » دارد )

5) اطلاع معنايي ( در معاني عبور کردن، سپري شدن، مردن، پايان يافتن، نقل شدن، برتري يافتن، بروز کردن، تجاوز نمودن، ترک کردن و رها شدن به کار رفته است . اين واژه به صورت کنايي « از عددي گذشتن، از چيزي گذشتن و اين نيز بگذرد » هم کاربرد دارد.

2. دو سطح « واژگان شناسي » و « واژگان نگاري » چه تفاوتي با هم دارند؟

پاسخ: در سطح واژه شناسي، روابط ساختاري، تاريخي و جامعه شناختي موجود ميان واژه ها بررسي مي شود و در سطح واژگان نگاري، به چگونگي گردآوري، تدوين و ضبط واژه ها در يک واژگان يا فرهنگ لغت توجه مي شود.

3.با مراجعه به يکي از فرهنگ هاي معتبر، درباره ي يکي از واژه هاي زير، از نظر « ريشه يابي » مطالعه کنيد.

الف) فردوس                  ب) کنز                         پ) نيمکت                    ث) هندسه

پاسخ: الف) در زبان هاي کهن ايراني، واژه ي « فردوس » به معناي « باغ بزرگ » و نيز « جايگاه فراخي بوده است که گرداگرد آن ديواري کشيده باشند و همه گونه درختان و گياهان و چارپايان سودمند در آن پرورش دهند. »
اين واژه، دوبار در کتاب اوستا به صورت « پئيري دئزه » به کار رفته است. اين کلمه در دوره ي ساساني به صورت« پرديس » و به معناي « باغ بسيار باصفا و پر نعمت متعلق به پادشاهان » کاربرد داشته است.

اين واژه دوبار در انجيل و دوبار به صورت عربي شده ي « فردوس » در قرآن مجيد ( آيه ي 107 سوره ي کهف و آيه ي 11 سوره ي مومنون ) به مفهوم « بهشت جاودان » - که آن جا هم به صورت باغ سبز و خرم توصيف شده – به کار رفته است.
يهوديان نيز اين کلمه را از قرن ششم قبل از ميلاد به کار برده اند؛ و آن را در قسمت هاي مختلف تورات مي توان ديد. ( به نقل از کتاب فرهنگ اساطير، نوشته ي دکتر محمدجعفر ياحقي، صفحه ي 321 )

ب) « کنز » عربي شده ي واژه فارسي « گنج » است. واژه ي « کنز » به قرآن مجيد نيز راه يافته است.

پ) « نيمکت » به معناي تختي است که دست کم يک طرف آن لبه ندارد و روي آن مي نشينند و پاها را مي آويزند يا روي زمين مي گذارند مي نشينند. / « کت » همان واژه ي « تخت » است؛ نيمکت = نيم تخت.

ت) « هندسه » عربي شده ي واژه ي پهلوي « هنداچک = اندازه » است.

4. دو جمله بنويسيد که در آن ها قيدهاي « بي شک » و « بي ترديد » درست به کار رفته باشد.

- استاد! بي ترديد براي طرح اين سوالات ، وقت زيادي صرف کرديد.

- شما هم بي شک، درس ها را دقيق خوانده بوديد

--------------------------------

درس هفتم : جمله ي ساده و انواع آن

پاسخ هاي خود آزمايي درس هفتم :

1. جمله هاي زير ، چند جزئي اند ؟

-  ( نهاد محذوف ) + نمونه هايي { از اين شعر مردمي را } ( مفعول ) + خواهيم ديد ( فعل ) .

( تذکر : « { در } بررسي ادبي دهه ي اخير » متمم قيدي است و جزء اصلي جمله به حساب نمي آيد.)

- شعر اين دوره ( نهاد ) + پناه شکست خوردگان و نوميدان و از راه ماندگان ( مسند) + شده بود ( فعل )

- شعراي متعهد دهه ي چهل ( نهاد ) + شعر مبتذل مسلط بي مايه را ( مفعول ) + شعري بيمار ( مسند ) + مي دانستند ( فعل )

- قالب ترجيع بند ( نهاد ) + متشکل { از تعدادي غزل } ( متمم ) + است ( فعل )

2. جمله هاي مرکب زیر را با تأویل  جمله ي وابسته ، به يک جمله ي ساده تبديل کنيد و پس از آن ، تعداد اجزاي هر يک از جمله ها را بنويسيد .

-  نويسندگاني که به افزوني تقسيم بندي ها علاقه ي زيادي داشته اند ، نوعي از ترجيع بند را که بند ترجيع آن در هر خانه متفاوت است ، ترکيب بند خوانده اند ) --> نويسندگان علاقه مند به افزوني تقسيم بندي ها ( نهاد ) + ترجيع بند داراي بند متفاوت { در هر خانه } را ( مفعول ) + ترکيب بند ( مسند ) + خوانده اند ( فعل ) .

-گاهي شاعران مجاز بوده اند که با استفاده از اختيارات شاعري ، تغييراتي جزئي در وزن شعر ، اعمال کنند . --> شاعران مجاز به استفاده از اختيارات شاعري ( = شاعران { با امکان استفاده از اختيارات شاعري } ) ( نهاد ) + تغييرات جزئي { در وزن شعر } را ( مفعول ) + اعمال ( مسند ) + مي کنند ( فعل ) .

- هر جا شاعر تصوير سازي ، شعر را تا حد نازل ساده مي کند ، معلوم مي شود که مايه ي سخن ، از کيفيت والايي برخوردار

نبوده است . --> ساده شدن تصوير سازي شعر { تا حد نازل } ( نهاد ) + معلوم کننده ي برخوردار نبودن مايه ي سخن شاعر { از کيفيت والا } ( مسند ) + بوده است ( فعل ) .

يا : ساده شدن تصويرسازي شعر ( نهاد ) + نشانه ي والا نبودن مايه ي سخن (مسند) + است ( فعل )

3. برای هر یک از واژه های زیر ، کدام علامت جمع مناسب تر است ؟

چشمه ها – گوسفتدها / گوسفندان – رودها – دیوارها – شهیدان – انسان ها .

------------------------------

درس هشتم :  نوشته هاي ادبي (1)

پاسخ خودآزمایی درس هشتم :

1. در نوشته ي زير كاربرد زبان هنري را نشان دهيد ؟

« ... بر لبان عبوس و تيره ي افق ، لبخندي از نور شكفت و از ستيغ كوهستان شرق ، آفتابي كه سال ها پيش در درياي مغرب رو نشست ، برخاست و پاره هاي هراسان شب هاي شب اندر شب را به دور دست ها راند و بر حراي جاهليت سياه من ، بر قلب امي من ، پرتو سبز الهامي فروتابيد وجاده اي از نور ، هم چون کهکشان در برابرم ، از من تا صبحگاه بر پهنه کوير کشيده شد. لحظه ای درنگ کردم ، لحظه اي که پانزده سال طول کشيد . مسحور اين اعجازهاي شگفت!حالتي همانند هراس و ترديد و اشتياق پيامبر در نخستين صاعقه اي که وحي بر جانش زد... » (کوير دکتر علي شريعتی)

1) واژگان انتخاب شده ، تاثير عاطفي زيادي دارند .

2) تعبيرها ، جمله ها و واژه ها زيبا و بديع اند ، نظير لبان عبوس افق ، شكفتن لبخند نور ، پاره هاي هراسان شب هاي شب اندر

شب و تابش پرتو سبز الهام ، لحظه اي پانزده ساله و صاعقه ي وحي .

3) پرهيز از واژه هاي بي هويت و بي اصالت و واژه هايي كه كاربرد تاريخي دارند .

4) خوش آهنگي و گوش نوازي كلمات .

5) بهره گيري از واژه هاي متفاوت و متنوع ؛ نظير عبوس ، ستيغ ، پهنه و درنگ .

2. در جمله هاي زير ، زمان فعل ها را بنويسيد .

آن چه در نظام آموزشي ما به عنوان ادبيات به دانش آموز ياد داده مي شود(مضارع اخباری) ، قطعاتي است(مضارع اخباری) كه گاهي تنها به دليل دشوار بودن براي درج در كتاب هاي درسي برگزيده شده است(ماضي نقلي) . هدف آموختن ادبيات به دانش آموز بايد اين باشد(مضارع التزامي) كه قوه اي در او پديد آيد(مضارع التزامي) كه بتواند(مضارع التزامي) از سر اين عبارات دشوار بگذرد(مضارع التزامي) و به معنايي كه در پس آن ها ست(مضارع اخباری) ، برسد(مضارع التزامي) و اين ، جز با ايجاد انس با ادبيات در دانش آموز ميسر نيست(مضارع اخباری)

3. یکی از واژگان داخل کمانک ( پرانتز ) را انتخاب کنید ( در انتخاب واژه ها آزاد هستید )

به ! چه صبح ( زيبايي – قشنگي – خوبي ) است . ( تمام – همه – سرتا سر ) شب ، ماه ( جلوه فروخته – خودنمايي

كرده – حركت كرده ) ، اكنون شرمنده ، از گوشه ي ميدان ( به در مي رود – فرار مي كند – مي گريزد ) . ( نيمي – نصفي – بخشي ) از صورتش پيداست . ستارگان همه گريخته اند مگر چند دانه كه وفا به جا آورده و هنوز ماه را ( رها – ول – يله ) نكرده اند . ( شاه جهان – خورشيد عالم تاب – آفتاب ) از ( آرامگاه – مقر – نهان خانه ) خود بيرون مي آيد. موجودات ، همه با شور و ذوق ، منتظر و نگران اند .

پرده ي ( ساحره – جادوگر – شعبده باز ) صبح ، گسترده شده است . از يك طرف ، ذرات لاجوردي و از طرف ديگر ، ذرات طلايي سخت در هم ريخته و از افق ( كبود – تيره – سياه ) تا افق ( سرخ – قرمز – لعل فام ) ، هزاران رنگ ( ساخته اند – درست كرده اند – آورده اند ) درختان ( بر پا ايستاده اند – صف كشيده اند – قامت افراشته اند ) و نسيم صبگاهي ، همچو كمان( نرم – خشن – زبر) استادي كه براي دل خود ساز مي زند ، بر شاخ و برگ ها ( مي گذرد – عبور مي كند – مي رود ) و آوازهاي آسماني و نغمه هاي جان پرور ( مي نوازد – مي خواند – سر مي دهد ) .

4.براي هر يك از واژگان زير ، سه مترادف با بارهاي معنايي متفاوت بنويسيد .

مثال : عميق ، گود ، ژرف

-  وسيع --> گسترده ، فراخ ، پهن ، باز ، گشوده  

 -  انداختن --> افكندن ، فروافكندن ، رها كردن از دست

-  كم كم --> به تدريج ، تدريجا ، اندك اندك    

-  ايستادن --> توقف كردن ، درنگ كردن ، ماندن

-  آرام --> آهسته ، يواش ، بي صدا ، با تأني               

 - گذاشتن --> ردشدن ، عبور كردن ، پشت سر نهادن

- خشمگين --> عصباني ، برافروخته ، كلافه         

- نابينا --> كور ، اعمي ، روشن دل

5. كلمات زير را با « ان » جمع ببنديد ونوع صامت هاي ميانجي آن ها را مشخص كنيد .

پله --> پلكان ( ك )    دانا --> دانايان ( ي )   سخن گو --> سخن گويان (ي)    گرسنه --> گرسنگان (گ)

-------------------------------

درس نهم :گروه اسمي

پاسخ خودآزما یی درس نهم :

1 .گروه های اسمی جمله های زیر را استخراج کنید . نقش آن ها را بنویسید و هسته و وابسته ی هرگروه را با ذکر نمودارپیکانی مشخص کنید.

گروه هاي اسمي : نگرش حاكم بر آموزش ادبيات فارسي / در مدارس و دانشگاه هاي ما / نگرش لغوي و دستوري / هنري / اين نگرش / تلاش غالب / معناي شعر/ درستي آن / معيار دستور زباني واحد و انعطاف ناپذير / يك اثر ادبي / انتقال معنا / نحوه ي انتقال رشد/ تاثير آن / اهميت انكار ناپذيري .

نقش ها : نگرش حاكم بر آموزش ادبيات فارسي : نهاد / در مدارس و دانشگاه هاي ما : گروه اسمي ( متمم قيدي ) / نگرش لغوي و دستوري : گروه مسندي / هنري : صفت وابسته به مسند محذوف / تلاش غالب : گروه نهادي / معناي شعر ، مفعول / درستي آن : گروه مفعولي/با معيار دستور زباني واحد و انعطاف ناپذير : متمم قيدي (گروه قيدي) / يك اثر ادبي : نهاد / مسند / نحوه ي انتقال : نهاد / شدّت تاثير آن ، معطوف : نهاد / اهمّيّت انكارناپذيري : مفعول / انتقال معنا  متمم قيدي ( گروه قيدي )

2. چه بخش هايي از اين جمله ها حذف شده است ؟ جزء حذف شده و نوع حذف را تعيين كنيد .

از پنجره ي اتاقم او را در حياط خانه اش مي ديدم كه قدم مي زد و باغچه ها را آب مي داد و پرنده ها را با احتياط ، دانه.

 ( من --> لفظي ) از پنجره ي اتاقم او را در حياط خانه اش مي ديدم كه ( او در حياط خانه اش -->لفظي ) ، پرنده ها را با احتياط ، دانه ( مي داد --> لفظي ) .

3. براي هر كدام از نقش هاي تبعي ، يك مثال ذكر كنيد .

- كوه و دريا و درخت ، همه در حال تسبيح اند . ( معطوف )
- كتاب آسماني مسلمانان ، قرآن مجيد ، معجزه ي جاويد است . ( بدل ) مادر ، فرشته است ؛ فرشته ( بدل )

4. در جمله ي « افتخار به دوستي با دانايان ، افتخار واقعي است . » متمم اسم را مشخص كنيد .

افتخار ، اسم است و دوستي ، متمم آن است . دانايان ، هم متمم براي متمم است و اصطلاحا « متمم متمم » ناميده مي شود .

5. در باره ی یکی از موضوعات زیر ، یک متن ادبی کوتاه بنویسید .تکلیف دانش آموز.

--------------------------------------

درس دهم : نوشته هاي ادبي (2)

پاسخ خود آزمایی درسدهم :

1. در نوشته های زیر ، انواع صُور خیال را نشان دهید .

- امان از هم نشين بد . آخر به آتش او خواهي سوخت .   1) آتش --> استعاره   2) به آتش كسي سوختن --> كنايه

- بغض آسمان تركيد و چنان گريست كه سيل جاري شد .

1) بغض كردن وگريستن آسمان --> تشخيص 2) تركيدن بغض آسمان --> استعاره براي صداي رعد
3) گريه ي آسمان --> استعاره براي بارش باران

- بابام مي آيد . لباسش پر از بوي آفتاب است .  1) بوی آفتاب--> حس آمیزی         2) آفتاب --> استعاره

-اگر پلك ها شكفته شوند :‌  استعاره ي مكنيّه/ اگر گوش ها به شنيدن ايستند : تشخيص و استعاره ي مكيّنه .

همه چيز معلم انسان است :تشبيه / عبور ثانيه ها : تشخيص و استعاره ي مكنيه / بيداري شبانگاه ستارگان : تشخيص واستعاره ي  مكنيه ومراعات/ خواب زمستاني درختان : تشخيص و استعاره ي مكنيه  /  و بيداري بهارانه ي بذرها : تشخيص و استعاره ي مكنيه / غروب و طلوع: تضاد/ مرگ  و تولد :تضاد / هر صحنه و لحظه و پديده معلمي است . تشبيه / كه در كلاس بزرگ آفرينش ، تشبيه / با ما دانش آموزان سخن مي گويد. /سخن گفتن صحنه و لحظه وپديده : تشخيص و استعاره ي مكنيه

-كلبه ي گلي آنان روي خاك خيس و نم كشيده ي كنار رودخانه ، قوز كرده بود و انگار پنجه هاي خود را به خاك فرو برده بود . در سرازير آن جا خود را به زور روي تپه نگه مي داشت. كلبه قوز كرده بود: استعاره ي مكنيه / پنجه هاي خود را در خاك فرو برده بود : استعاره ي مكنيه / در سرازير نگه مي داشت : تشخيص واستعاره ي مكنيه /شب چون شبحي ، در حياط بادكي مي وزيد . مهتاب روي موج هاي كوچك حوض سر مي خورد و هزار بار در لايه هاي سربرآورده ي آب تكثيـــــر مي شد و باز سكوت آن يكي مي شد و نمي شد.

- شب چون شبح : تشبيه / مهتاب سر مي خورد :تشخيص واستعاره ي مكنيه / لايه ها سر بر آورده ي آب : تشخيص و استعاره ي مكنيه/ مهتاب تكثير مي شد استعاره ي مكنيه

- چنان مي نشيند كه گويي كوهي گران برجاي نشسته است.نشستن به كوه ، تشبيه/كوهي نشسته است ، تشخيص و استعاره ي مكنيه

- در زندگي زخم هايي هست كه مثل خوره روح را آهسته و در انزوا مي خورد و مي تراشد.

زخم ها :  مجاز از درد وناراحتي /  زخم مثل خوره : تشبيه

2. مفهوم هر یک از کنایه های زیر را بنویسید :

ابرو در هم کشیدن : عصبانی شدن ، ناراحت شدن  /  ضرب شست نشان دادن : قدرت نمایی/  خط و نشان کشیدن برای   کسی : تهدید کردن  /  پنبه از گوش بیرون آوردن : آگاهی /  لب تر کردن : سخن گفتن ،اراده کردن                                    مو بر تن راست شدن : وحشت کردن ، ترسیدن

3 در باره ی یکی از موضوعات زیر ، انشایی به زبان هنری بنویسید . ( به عهده دانش آموز )

4.کلمات زیر را یک بار در معنی واقعی و یک بار در معنی مجازی آن به کار ببرید.

واژه : دست ، کاسه، کلّه ، چشم ، دل .

در معنی اصلی : کاسه شکست .    در معنی مجازی : تمام کاسه را سر کشیدم .

در معنی اصلی : دست یکی از اعضای بدن انسان است . در معنی مجازی : دست بالای دست بسیار است .

در معنی اصلی : چنگیز از کلّه ی انسان مناره ساخت . در معنی مجازی : کلّه اش کار می کند .

در معنی اصلی : او عینک به چشم دارد . در معنی مجازی : چشههایش را بست . دیشب چشمم روی هم نیاند « پلک »

در معنی اصلی : یک کیلو دل و جگر خریدم . در معنی مجازی : دل این کار را نداشت .

5. يك بند نوشته ي طنز آميز بنويسيد و در آن از اين كنايه ها استفاده كنيد :

سربه هوا ، دم به تله دادن ، داخل آدم شدن ، حرف توي دهن كسي گذاشتن .

پاسخ كوتاه : خيلي سربه هواست با اين حال تا حالا كه دم به تله نداده . تازگي ها هم خودشو داخل آدما كرده و با اين عوام فريبي هاش ، حرف تو دهن مردم ساده گذاشته .

-------------------------------------

درس 13 نوشته هاي ادبي (3)

پا سخ خود آزمایی درس سيزدهم  :

1. در نوشته ي « رنگ هاي زندگي » نويسنده از كدام عناصر و عوامل هنري براي زيبايي نوشته ي خود استفاده كرده است؟

1 – شروع و پايان مناسب   2 - هم حسّي ( عاطفه و احساس )    3 -  عنوان زيبا و مناسب   4 -  بهره گيري درست از واژگان

5 - صور خيال : اشك هايم مثل باران (تشبيه)  6 -  فضا سازي  7 -  ساده نويسي 8 - داشتن طرح مشخص    9 -  داشتن صداقت و صميميت     10 -   استفاده از طنز (امروز فهميده ام ،كورتراز من هم در دنيا هست )                                                                              11 - مراعات نظير در رنگ ها (سفيد،آبي و … ) 12 - استفاده از جمله هاي كوتاه و اغلب خبري13 - استفاده از گفت و گو.

14 - دوري از ريا و تصنّع.

2.  يكي از عبارات زير را به كمك صور خيال به صورت هاي مختلف بنويسيد :

- رزمندگان اسلام در جبهه ها حماسه آفريدند.

الف) رزمندگان اسلام شيران عرصه پيكارند ( تشبيه )

ب) شيران عرصه ي پيكار فاتحانه بازگشتند. ( استعاره )

پ) رزمندگان فرياد سرخ پيروزي سردادند. ( حس آميزي )

ت) رزمندگان اسلام در جنگ حق ، حق جنگ را ادا كردند. ( عكس )

3 . جمله ي زير را با توجه به كلمه هاي داخل كمانك ( پرانتز ) تغيير دهيد.

مهتاب چون حرير سپيد روي برف بيابان ، نشسته بود. ( نرم و ملايم )

مهتاب نرم و ملايم چون حرير سپيد روي برف بيابان نشسته بود.

يا : مهتاب چون حرير سپيد روي برف بيابان ، نرم و ملايم نشسته بود.

مهتاب چون حرير سپيد روي برف بيابان دامن گسترده بود.

آهوي مهتاب روي برف بيابان نشسته بود.

عروس سپيد پوش مهتاب آرام و با وقار بر حرير برف بيابان نشسته بود.

حرير ماهتاب روي برف بيابان نشسته بود.

4. ده واژه كه در زبان فارسي امروز دو تلفظ دارند ، بنويسيد.

ارجمند – آموزگار – مستمند – آسمان – سازمان – رايگان – پروردگار – روزگار – رستگار ـ كارگر ـ يادگار

--------------------------------------------------

درس چهارهم : نظام معنايي زبان  

پاسخ خود آزمایی درس چهاردهم :

1.چهار واژه مثال بزنید که در زبان امروز کاربرد ندارند اما در گذشته به کار می رفته اند .

آخشيج : عنصر / آبزن : حوضچه /  بابزن : سيخ كباب / مزگت : مسجد/  پرويزن : غربال

2ـ. چهار كلمه مثال بزنيد كه در گذشته وجود داشته اند و امروز نيز با تغيير در حوزه ي معنايي به كار مي روند:

شوخ : گذشته ( چرک )  جدید ( بذله گو )     سیاست : گذشته ( تنبیه )   جدید ( سیاست )

حوصله : گذشته ( چینه )   جدید ( صیر و تحمل )     دبیر : گذشته ( نویسنده )   جدید ( معلم )

3. واژه هاي زير چه معنايي دارند و چگونه ساخته شده اند ؟

نزاجا : نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي / ساف : سازمان آزادي بخش فلسطين / سمت : سازمان مطالعه و تدوين كتب دانشگاهي / ره : رحمه الله عليه و رضوان الله عليه

4. چرا فعل هاي زير ، ساده اند ؟

زيرا بن مضارع آن ها از يك تك واژه ساده تشكيل مي شود.

آموختم : آموز / آویختی : آویز / افزود : افزای / آلودن : آلای / بخشید : بخش / پرداختن : پرداز / پیوست : پیوند / چسبید : چسب / سپرد : الف ) سپار : سفارش کردن     ب ) سپر : طی کردن  / فروخت : فروش

5.  براي موصوف هاي زير صفت هاي طنزآميز و جدي بنويسيد. مثال :

 

موصوف	صفت
	جدي	طنز‌آميز
قد	بلند	دراز
كلاس	بزرگ	گنده
خيابان	وسيع ، ناهموار	گًل وگشاد ، پرچاله چوله
امتحان	آسان ، دشوار	آبكي ، نفس گير ، پدر در بيار
پا	بزرگ ، كوچك	فسقلي ، گنده ، دراز

 

6.  سه نمونه ي ديگر جز آن چه در بياموزيم درس آمده است ، بنويسيد كه دو تلفظ متفاوت دارند و تلفظ رايج آن را مشخص كنيد.

الف –  تجربه – لذت – مداد – عطر – نماد – جهاد   ←  ( تلفظ الف رايج است )

ب -   تجربه – لذت – مداد – عطر – نماد – جهاد

-----------------------------------------------------

درس پانزدهم : ساختمان واژه ( 2 )

پاسخ خود آزمایی درس پانزدهم :

1.   واژه هاي زير را بر اساس ترتيب اجزاي سازنده ، تا مرحله تك واژه تجزيه كنيد.

واژه                                     مرحله ي نخست                                          مرحله ي دوم                          مرحله ي سوم

ناتواني                                 ناتوان + ي                                                       نا + توان                                                -----

بي حوصلگي                       بي حوصله + گي ( گ + ي )                          بي + حوصله                                         -----

يخجال سازي                    يخچال ساز + ي                                               يخچال + ساز                                        يخ + چال

گرفتاري                           گرفتار + ي                                                       گرفت + ار                                             -----

نسنجيده                            ن +  سنجيده                                                    سنجيد + ه        سنج + يد(تكواژ ماضي ساز )

هنرآموزي                        هنر آموز+ ي                                                    هنر + آموز                                             -----

پروار بندان                       پروار بند + ان                                                   پروار + بند                                               -----

دل بستگي                        دل بسته + گي                                                 دل + بسته                                               بست + ه

دل دادگان                       دل داده+ گان                                                 دل + داده                                                داد + ه

هم دردي                         هم درد+ ي                                                      هم + درد                                                 -----

هزارتوماني                       هزارتومان + ي                                                هزار + تومان                                            -----

دانش آموزان                   دانش آموز+ ان                                               دانش + آموز                           دان +      ش

بي مسئوليتي                     بي مسئوليت + ي                                             بي + مسئوليت                                مسئول + يت

ستايشگري                       ستايش گر+ ي                                                ستايش + گر                                  ستای + -ِ ش

دانشگاه                           دانش + گاه                                                       دان +    ش                                              -----

2. برخي از واژه هاي مشتق ، بيش از يك وند دارند : (نا هماهنگي  ، نا شكيبايي) پنج كلمه بنويسيد كه بيش از يك وند داشته باشند و وندآخرآن ها  «گي » باشد ، بي برنامگي ، وارستگي ، نقدينگي ، بي پردگي ، ناپيوستگي ، وا نهادگي ، بي پايگي ، بي حوصلگي ، هم خانوادگي ، بي مايگي، همپايگي و …

پنج كلمه بنويسيد كه بيش از يك وند داشته باشند و وند آخر آن ها  « ا »  باشد،مثل:ناشنوا،نازيبا ، ناروا ، ناخوانا ، ناشكيبا ، نازيبا ، نابينا

3. در باره ی کاریکاتور زیر یک بند بنویسید .تكليف دانش آموزي

4. با مراجعه به فرهنگ لغت بنويسيد كدام تلفّظ درست است؟

شکل ب صحیح است .  ب -   غِرّه مشو ، متمِّمِ فعل ، مٌصاحَب خوب ، مصوِّت كوتاه ، مٌضافً اِليه

--------------------------------------------

درس شانزدهم : بازگرداني ، بازنويسي ، بازآفريني

خود آزمایی درس شانزدهم :

1. حکایت کوتاهی از گلستان سعدی را انتخاب کرده ، یک بار بازنویسی و بار دیگر بازآفرینی کنید .تكليف دانش آموز.

2. با كمك فعل هاي ساده ي زير ، فعل پيشوندي بسازيد. آن گاه تفاوت تعداد اجزاي آن ها را دردو كاربرد نشان دهيد.

داشتن : بازداشتن ، برداشتن ، واداشتن

داشت : من چند كتاب داشتم   ←  ( سه جزئي مفعولي )

بازداشت : او من را از اين كار بازداشت ( منع کرد )   ←    ( 4 جزئي مفعولي متممي )

برداشت : او كتاب را برداشت .  ← ( 3جزئي مفعولي )

واداشت : او مرا به اين كار واداشت ( وادار کرد )  ← ( 4 جزئي مفعولي متممي )

انگيختن : بر انگيختن

انگيخت : سخنان او شوري در من انگيخت ( ایجاد کرد ) . ( در نثر معيار امروزي كاربرد چنداني ندارد )  ←  ( 4جزء مفعولي ، متممي )

برانگيخت : خداوند ، پيامبران را برانگيخت ( مبعوث کرد ) / اين سخن خشم او را  برانگيخت   ←  ( 3جزئي مفعولي )

رسيدن : فرارسيدن

رسيد : كتاب ها رسيد   ←  ( 2 جزئي )

فرا رسيد:فصل بهار فرا رسيد . ( آغاز شد )   ←  ( 2جزئي)

بردن :    فرو برد

بردن : كتابم را بردم ، بچه را بردم   ←  (3جزئي مفعولي )

فرو برد : او خشم خود را فرو برد   ← (3جزئي مفعولي )

ماند :  درماند، بازماند  ،  فرو ماند

ماند : او در خانه ماند  ( نرفت )  ←  (2جزئي )

درماند : او از پاسخ درست در ماند   ←  ( 3 جزئي متممي )

بازماند : او از تحصيل باز ماند   ←  ( 3 جزئي متممي )

فرو ماند : ماه از جمال محمّد (ص) فروماند . ( متحیر شد )  ←  ( سه جزئی متممی )

كشيد : باز كشيد ،دركشيد ، فروکشید ، برکشید

كشيد : او نقاشي كشيد  ←  ( 3 جزئي مفعولي )

بازكشيد : او دست از كار باز كشيد ( برداشت )  ← ( چهار جزئي مفعولي متممي )

دركشيد : او را از اسب دركشيد  (استفاده ي تاريخي دارد به معني پايين كشيدن  )  ←  ( 3 جزئي مفعولي )

فرو کشید : او را از دیوار فرو کشید   ←  ( سه جزئی مفعولی )

برکشید : او خود را برکشید ( ترقی داد )    ←   ( سه جزئی مفعولی )

خواست : درخواست ، باز خواست

خواست : من كتاب را خواستم ، او چند كاغذ مي خواست  ←  ( 3 جزئي مفعولي )

درخواست : او كتاب را از من درخواست ( درخواست كرد )  ←  ( 4 جزئي مفعولي متممي )

امروزه به جاي « درخواست » ، « درخواست كرد » رايج است .

بازخواست : قاضي متهم را بازخواست كرد  ←  ( 3 جزئي مفعولي )

3. پنج واژه ي ديگر در زبان فارسي معاصر بيابيد كه صورت ملفوظ و مكتوب آن ها متفاوت باشد.

شنبه : شمبه  / تمبر : تمر / دست آويز : دستاويز  /  بيابان : بي يابان / زنبور : زمبور / زودتر : زوتر / مجتمع : مشتمع / خويش : خيش / خوار : خار

-------------------------------------

درس هفدهم :  دستور تاريخي (1)  

پاسخ خودآزمایی درس هفدهم :

1.با توجه به آن چه خوانده ايد ، ويژگي هاي دستوري اين جمله ها را پيدا كنيد.

الف) تقديم مضاف اليه : . ابودجانه را قاعده چنان بود …….. قاعده ي ابودجانه ……

ب) كاربرد ساخت كهن ماضي استمراري : به جنگي رفتي ، برسر بستي ، بربستي ، بدانستندي پ)كوتاهي جملات

ت)كاربرد فعل پيشوندي : بر بستي          ث) تكرار واژه ها  مثل : عصابه ، بربستي  و تكرار جمله عصابه بربستي

2. جابه جايي اجزاي جمله را در نمونه هاي زير پيدا كنيد.

تقديم فعل بر مفعول : برداشتيم ، تني هفتاد ( مفعول ) /جابه جايي صفت و موصوف : تني هفتاد / تقديم فعل : يافتم امير را فرودآمده / تقديم فعل بر نهاد : نباشد خصمان را بس خطري / تقديم مضاف اليه : سالار هندوان را گوش

3.پنج كلمه مثال بزنيد كه فرايند واجي كاهش در آن صورت پذيرفته باشد.

دل آور : دلاور / صحراء : صحرا  /  علما ء : علما   / دست به دست : دس به دس  /دست رنج : دس رنج / خواهر : خاهر

قند شكن : قن شكن / ماست بند : ماس بند / پستچي : پسچي

---------------------------

درس هجدهم : طنز پردازي  

پاسخ خودآزمایی درس هجدهم :

1.  با بررسی دونمونه ازدرس هایی که سال گذشته درکتاب ادبیات فارسی خوانده اید ، بنویسید که نویسندگان آن ها ازچه شیوه ای برای طنزپردازی استفاده کرده اند .

الف) مایع حرف شویی : شروع با حوادث عادی برای تبیین مسائل اجتماعی و سیاسی .

ب) داستان کباب غاز : بهره گیری از فرهنگ غنی عامه ، ضرب المثل ها ، تکیه کلام ها واغراق و بزرگ نمایی .

تكليف دانش آموزان است .

2.  به کمک یکی از ضرب المثل های زیر ، مطلبی طنز آمیز بنویسید .

شتر در خواب بیند پنبه دانه . گنه کرد در بلخ آهنگری / به شوشتر زدندگردن مسگری . به روباه گفتندشاهدت کو؟گفت دُمم!

تکلیف دانش آموز .

3.  علاوه بر صامت ( ي) چه صامت هاي ديگري مشمول قاعده ي افزايش مي شوند؟

صامت ( گ)     ←  ستاره : ستارگان /  خسته : خستگي             صامت «همزه»    ←  خانه : خانه اي / خانه : خانه ات

صامت (ج) ←        ترشي : ترشيجات /  سبزي : سبزيجات         صامت «ك» ←       نيا: نياكان / پلّه: پلكان

صامت (و)          ← جادو : جاودان /  آهو: آهوان (1)                   صامت «د»        ←      بدين / بديشان

صامت «هـ »      ←    بهت / بهش

(1)  توجه : در گفتار واج ( و) ( v) نمود آوايي دارد ولي در خط نشان داده نمي شود.

-------------------------------

درس نوزدهم :  دستور تاريخ ( 2 )

پاسخ خود آزمایی درس نوزدهم :

1.  معادل امروزي فعل هاي زير را بنويسيد.

گفتندي: مي گفتند / همي خواست : مي خواست / شنيدستم  : شنيده ام / بديدمي : مي ديدم / مي نويس : بنويس /

مي بنوشت : مي نوشت

2. شكل امروزي فعل هاي دعايي زير را بنويسيد.

- زديده گرچه برفتي نمي روي از ياد                      كه چشم بد به جمال مباركت مرساد ← نرسد.

- درهاي علم و حكمت بر ايشان گشاده گرداناد ←گرداند.

- خداي – عزّوجل – بر زندگاني تو بركت كناد  ←كند.

- و بر شما كسي گماراد  كه شما را مكافات كند. ←بگمارد

3. ده مورد از فعل هاي تاريخي در س حسنك وزير را استخراج كنيد و نوع و معادل امروزي آن ها را بنويسيد.

گذشته شده است : در گذشته است . ببايد رفت : بايد برود .خشم گرفتي : خشمگین مي شد .مي جنبانيدندي : مي جنبانيدند .

مي شنودم : مي شنيدم  خلعت مصريان استد : خلعت مصريان را گرفت .پيغام بگزاردم : پيغام رساندم .                                                 در آن خلوت چه رفت : چه روي داد.حسنك پيدا آمد :  حسنك پيدا شد. خليفه را به چند گونه صورت كردند :  گزارش دادند .

4.داستان « عبرت » از مولوی را که در ادبیات فارسی اول خوانده اید ، باز گردانی کنید و تکلیف دانش آموز .

5.واژه هايي نظير مراجعه ، لبريز ، نگريستن ، استفاده و… به متمم نياز دارند. پنج جمله از كتاب ادبيات فارسي انتخاب كنيد كه نظير اين واژه ها در آن ها به كار رفته باشد.

مبارزه با : طبق طرح مارشال وزير امورخارجه آمريكاي لاتين براي مبارزه با كمونيسم به كشورهاي اروپايي كمك مالي پرداخت شد.

دلجويي از و تسلا بخشيدن به : تُم براي دلجويي از ضعفا و تسلا بخشيدن به‌آنها وسيله اي مي يافت .

روي آوردن به : روي آوردن به ادبيات معاصر از اوايل دوره مشروطه آغاز شد.

مصاحبه با : خبرنگار با وزير آموزش و پرورش مصاحبه كرد .

مهارت در : شهريار در سرودن انواع شعر سنتي مهارت داشت  .

علاقه مند به : پدرش بسيار به افسانه و داستان علاقه مند بود .

بحث درباره ي : بحث درباره ي ادبيات خوب است  .

مراجعه به : به مدير مدرسه مراجعه كردم .

لبريز از : نگاهش لبريز از محبت است  .

آشنايي با : از آشنايي با شما خوشحالم .

گفتگو با : او با ما گفتگو كرد .

جنگ با : جنگ آمريكا با عراق فجايع بسيار به بار آورد .

توجه : اين واژه ها با حرف اضافه هاي اختصاصي در جمله به كار مي روند.

-----------------------------------------------

درس بيست و يكم : مرجع شناسي  

پاسخ خود آزمایی درس بیست و یکم :

1.از یک مرکز علمی ، پژوهشی یا یک کتابخانه بازدید کرده ، منابع تحقیق آن را طبق نمودار درس بررسی کنید . آن گاه نتیجه را گزارش دهید . تکلیف دانش آموز .

2.با مراجعه به یکی از منابع معرفی شده ، آن را به کلاس بیاورید و بیشتر به هم کلاسان خود معرفی کنید .تکلیف دانش آموز .

درس ( چگونگي تصنيف گلستان ) را از نظر دستور تاريخي بررسي كنيد.

جابه جايي ضمير :  به چه كار آيدت ز گل طبقي = به چه كارت

حذف فعل قرينه : فلان عزم كرده است و نيّت جزم / آزردن دوستان جهل است و كفّارت يمين سهل

حذف فعل بدون قرينه : به عزّت عظيم و صحبت قديم (قسم مي خورم ) / موضعي خوش و خرّم و درختان درهم (بود)

كاربرد كهن واژه ها : گفتا ، بقيّت … توجّه : مي توان متن را به طور كامل به شيوه ي فوق بررسي كرد.

------------------------------------

درس بيست و دوم : دستور تاريخي ( 3 )

پاسخ خود آزمایی درس بیست و دوم :

1. معادل امروزي جمله هاي زير را بنويسيد.

- آن حال كه همي طلب كرد   ← آن حالتي كه طلب مي كرد ( مي خواست )

- مرا رشك وي مي رنجه داشت   ← حسادت وي مرا مي آزرد . ( ناراحت مي كرد)

- ابراهيم ينال برادر كهين سلطان طغرل بود   ←  ابراهيم ينال كوچكترين برادر طغرل بود.

- همي يك باري از جاي بجست   ←  ناگهان ( يك باره ) از جاي برخاست ( ناگهان از جا پريد).

- ديگر بار شيخ حديث دستار كرد  ←  بار ديگر شيخ درباره ي عمامه صحبت كرد.

- اما حدود سيستان و شهرهاي او كه چند است از كجا تا كجاست  ←  حدود سيستان از كجا تا كجاست و شهرهايش چند تاست؟

- اگرپنداري كه به خواب‎اندراست،چون بخواني پاسخ همي‎دهد  ←  اگر فكرمي‎كني كه خوابيده‎است وقتي‎صدايش‎بزني‎جواب مي دهد.

- به پهلوي او بر، ستارگكي است خُرد ، نام او سُها  ←  در كنار آن ، ستاره اي كوچك به نام سهاست .

2. به کمک آن چه در مرجع شناسی خوانده اید ، برای یکی از چهره های زیر زندگی نامه کوتاهی تهیه کنید .

ابوریحان بیرونی ، ابوعلی سینا ، سعدی ، خیّام . ( تکلیف دانش آموز )

3.  دو جمله ي زير را با آهنگ افتان و خيزان بخوانيد و تفاوت آن ها را توضيح دهيد.

او خيلي بر انجام اين كار تاكيد داشت .    ــــــــــــــــ  افتان

جمله ي فوق ، خبري و آهنگ آن افتان است .

او خيلي بر انجام اين كار تاكيد داشت ؟  ــــــــــــ  خيزان

جمله ي فوق ، پرسشي و آهنگ آن خيزان است .

شما هم اين موضوع را به خوبي مي دانيد ـــــــــــ   افتان

جمله ي فوق ، خبري و آهنگ آن افتان است .

شما هم اين موضوع را به خوبي مي دانيد؟ ـــــــــــ  خيزان

جمله ي فوق ، پرسشي و آهنگ آن خيزان است.

------------------------------------------------

درس بيست و سوم : نقش هاي زبان

پاسخ خود آزمایی درس بیست و سوم :

1. براي هر يك از نقش هاي زبان مثالي ( غير از آن چه در كتاب آمده است ) ذكر كنيد.

الف : انتقال پيام : فردا به مسافرت خواهم رفت .

ب : محمل انديشه : سنگ فاقد روح است .

پ : حديث نفس : بايد عجله كنم .

ت : آفرينش ادبي: اگر همه شب قدر بودي ، شب قدر بي قدر بودي . /   و يا : چشمان سبزو آبي خطه ي شمال مرا به خويش خواند.

2. كدام يك از نقش هاي زبان ، كاركرد اجتماعي بيشتري دارد؟ چرا؟

ايجاد ارتباط : زيرا زبان يك پديده قانون مند اجتماعي است كه براي اطلاع رساني و ايجاد هم حسّي و هم زباني و هم دلي به كار مي‎رود.يا زيرا برقراري هر گونه مناسبات اجتماعي و انتقال پيام و ايجاد ارتباط و هم حسّي و هم دلي و هم زباني با ديگران در مسائل اجتماعي از طريق ارتباط كلامي صورت مي گيرد .

3. درباره ي ارتباط زبان با فكر يك بند بنويسيد .

زبان تكيه گاه انديشه است يعني به خاطر وجود زبان است كه انسان قادر به انديشيدن است از طرف ديگر انسان تنها موجودي است كه فكر مي كند و سخن مي گويد از اين طريق معلوم مي شود بين فكر و زبان ارتباط عميقي وجود دارد .

اگر انسان از زبان بي بهره بود ، نه مي توانست تفكر كند نه مي توانست علمي را به دست آورد و نه مي توانست فكر و علم خود را به ديگران منتقل كند . اغراق نيست ، اگر گفته شود كه بدون زبان حيات انسان بر روي زمين ناممكن بوده است .

4. جمله ها وكلمه هاي زير را بخوانيد و محل تكيه را با گذاشتن علامت مشخص كنيد و با تغيير جاي تكيه تفاوت جمله ها و كلمه ها را توضيح دهيد  .

الف) آيا به او اطلاع داديد كه در جلسه شركت كند ؟

در اين جمله تكيه بر « اطلاع داريد» مي باشد يعني بايد به او اطلاع  داديد ولي اگر تكيه بر « شركت كند » باشد مفهوم جمله منفي و اعتراض آميز است .

ب) از او خواهش كرديم كه انشايش را در كلاس بخواند  .   بر هر كدام از واژه ها تأكيد كنيم تكيه مي گيرد .

از او : از او نه كس ديگر      خواهش كرديم       انشايش را : انشايش را نه چيز ديگر

كلاس : در كلاس نه جاي ديگر بخواند :  بخواند نه كاري ديگري انجام دهد

---------------------------------------------------

درس بيست و چهارم : اَسناد و نوشته هتي حقوقي

پاسخ خود آزمایی درس بیست و چهارم :

1. با ارائه ی معرفی نامه ی دبیرستان به یکی از دفتر خانه های محل زندگی خود مراجعه کنید و از نزدیک با کار دفترداران آشنا شوید . آن گاه گزارشی از این بازدید تهیه کنید . تکلیف دانش آموز .

2. یک قول نامه و یک وکالت نامه تهیه کنید . تکلیف دانش آموز .

3. تلفظ قديم برخي از كلماتي را كه در محل زندگي شما رواج دارند اما در فارسي امروز متروك شده اند پيدا كنيد.

درگويش شيراز :     گاس : شايد  /  جومولو : دوقلو  /   وواري :  قرض  /   لمته : لاغر و ضعیف   /    سيل كردن : ديدن

4. دوجمله مثل جمله های نمونه ی آغاز بیاموزیم درس ، بنویسید .

ما نان و پنير ، تازه خورديم / مدير مدرسه ، ما را ديد.  / اميد ما ، در موفقيت توست / اين لباس ، فروشي است ./ مادر، حسين آمد.

ما نان و پنير تازه ، خورديم/ مدير ، مدرسه ي ما را ديد. / اميد مادر ، موفقيّت توست / اين ، لباس فروشي است ./مادرحسين ، آمد.

---------------------------------------------

درس بيست و ششم :  دستور تاريخي ( 4 )

پاسخ خود آزمایی درس بیست و ششم :

1. با توجّه به آن چه خوانده ايد، ويژگي هاي دستوري متن زير را بنويسيد.

1ـ كهنگي زبان با توجّه به جمله بندي هاي كوتاه   2ـ  استفاده از شكل هاي قديم و تاريخي فعل : همي خورديم ، فرمود

3ـ ويژگي تكرار خصوصاً در ضماير مانند تكرار « ما » ، « وي » و حرف نشانه ي « را »

4ـ كاربرد (را) به جاي حرف اضافه ي( به ) : احكام شريعت ما را مي آموخت .

5- كاربرد ( به ) به جاي ( براي ) :  او را به رسالت به ما فرستاد.

6ـ جابه جايي اجزاي جمله : از پرستيدن بتان ما را منع كرد.

7ـ به كار بردن مفعول ومتمم به صورت مضاف اليه : ما تصديق وي نموديم . ← ما وي را تصديق نموديم

متابعت وي كرديم   ←   از وي متابعت كرديم.

8ـ همراه بودن «ب» با فعل ماضي مثل : بكرديم

2- انواع ( نقش نما ) را در جمله هاي زير پيدا كنيد و معاني ( را ) را بنويسيد.

مرا  ديگر روز نوبت بود. به ديوان آمدم . استادم به باغ رفت و بوالحسن دلشاد را فرمود تا آن جا آمد و بونصر و تني چند ديگر . و نماز شام را باز آمد . يافتم امير را آن جا فرود آمده و اعيان همي آمدند. گمان افتاد كه مگر اين جا ثبات خواهد كرد و لشكر را ضبط كرد و آن  را مي ماندند تا كساني از اعيان كه رسيدني اند در رسند و آفتاب زرد را  امير به آب روان رسيد. ديگران در آمدند و اسب و سلاح بستدند و مردان را دل شكست . گفتند > زندگاني خداوند دراز باد . بيش ايستادن را روي نيست < و اين حاجب را از غم زهره بترقيد.

1 – مرا دیگر روز نوبت بود : فک اضافه ( تقدیم مضاف الیه )     ←       نوبت من

2 – به دیوان آمدم :  به حرف اضافه   نشانه ی متمم     3 -  استادم به باغ رفت : به حرف اضافه   نشانه ی متمم

4 - بوالحسن دلشاد را فرمود :  را حرف اضافه   نشانه ی متمم     5 – تا آنجا آمد : تا حرف اضافه    نشانه ی متمم

6 -  نماز شام را باز آمد : نشانه قید    ←    هنگام نماز شام        7 – یافتم امیر را آن جا فرو آمده : نشانه مفعول

8 – گمان افتاد که مگر اینجا ثبات خواهد کرد : که حرف ربط وابسته ساز

9 – لشکر را ضبط کرد : را نشانه ی مفعول        10 – آن را می ماندند : حرف اضافه ( برای )

11 – تا کسانی از اعیان که رسیدنی اند ، در رسند : تا و که حرف ربط وابسته ساز /  از حرف اضافه نشانه ی متمم

12 – آفتاب زرد را امیر به آب روان رسید : را نشانه ی قید      ←      هنگام آفتاب زرد / به حرف اضافه نشانه ی متمم

13 – مردان را دل بشکست : فک اضافه      ←      دل مردان شکست

14 – بیش ایستادن را روی نیست : فک اضافه      ←     روی بیش ایستادن

15 – این حاجب را از غم زهره بترقید : را فک اضافه     ←     زهره ی این حاجب / از حرف اضافه نشانه ی متمم

واو در همه ی جمله ها حرف ربط هم پایه ساز است .

3. فرض کنید که می خواهید به جای شناسنامه ی گم شده ی خود المثنی بگیرید . یک استشهاد نامه ی محلی تهیه کنید . تكليف دانش آموزي است .

4.با فعل ( پختن ) جمله هايي بسازيد كه هر بار معناي فعل در آن جمله ها تغيير كند.

الف – او را پختم  ( آماده كردم  )                        ب : غذا را پخت ( گذرا )    پ : غذا پخت .( ناگذر)

ت : از گرما پختم . ( خيلي گرمم شد)                  ث : چه خيال ها در سر مي پخت . ( مي پرورد )

ج : خرما بر نخل پخت . ( رسيد  )                         چ : در كوره ي حوادث پخت . ( تجربه کسب كرد)

------------------------------------------------------

درس بيست و هفتم : ويرايش

پاسخ خود آزمایی درس بیست و هفتم :

1.  جمله هاي زير را ويرايش كنيد.

- اين موضوع در جلسه ي امروز مطرح و مغاير اهداف شركت تشخيص داده شد.

ويرايش شده : اين موضوع در جلسه ي امروز مطرح گرديد و مغاير با اهداف شركت تشخيص داده شد.

- هر نواري را سالي يك بار استفاده مي كنند.

ويرايش شده : از هر نوار سالي يك بار استفاده مي كنند.

- دروازه بان توپ را براي مدافع كناري واگذار كرد.

ويرايش شده : دروازه بان توپ را  به مدافع كناري داد.

- برنامه اي كه از سمع و نظر گراميتان گذشت را با هم نقد و بررسي مي كنيم .

ويرايش شده : برنامه اي را كه مشاهده كرديد ، نقد و بررسي مي كنيم.

- حسن به برادرش گفت كه مقاله اش منتشر شد.

ويرايش شده : حسن به برادرش گفت كه مقاله ات منتشر شد.

- زندگي دانشمندان بايد ضمن آن كه به دست اهل فن نوشته شود مورد دقت قرار گيرد.

ويرايش شده : اهل فن بايد زندگي نامه ي دانشمندان را با دقّت بنويسند.

- تيم مقابل از ده بازيكن خود مورد استفاده قرار داد و در فينال نهايي اين بازي را به سود خود پايان داد.

ويرايش شده : تيم مقابل از ده بازيكن خود استفاده كرد و بازي نهايي را به سود خود پايان داد.

- روش مورد استفاده در اين پژوهش روش توصيفي مي باشد كه در اين روش از روش تحليل محتوا استفاده شده است.

ويرايش شده : در اين پژوهش از روش توصيفي و تحليل محتوا استفاده شده است.

- مي رفتيم كه دومين گل را از حريف دريافت كنيم .

ويرايش شده : نزديك بود كه دومين گل را از حريف بخوريم .

- در هفته هاي اخير ، تجارت جهاني رونق بي سابقه اي را تجربه مي كنند.

ويرايش شده : در هفته هاي اخير تجارت جهاني رونق بي سابقه اي داشته است.

- اين كودك از كم خوني قابل توجّهي برخوردار است.

ويرايش شده : اين كودك دچار كم خوني شديدي است. / اين كودك بسيار كم خون

-----------------------------------------------------