پاسخ خودآزمايي زبان فارسي ( 1 )

درس اول : زبان

فعاليت ( 1 )

فكر كنيد و بگوييد : اگر انسان از زبان بي بهره بود چه اتفاقي مي افتاد ؟

اگر انسان از زبان بي بهره بود نه مي توانست به تفكر بپردازد ، نه هيچ علمي به دست آورد و نه فكر و علم خود را به ديگران منتقل كند .

فعاليت ( 2 )

گفت و گو كنيد : چرا زبان آموخته شود ؟

چون اگر كسي زبان را به خوبي نياموخته و نشناخته باشد نمي تواند به درستي از آن استفاده كند . به علاوه گاه ممكن است با پرسش هايي رو به رو شويم كه پاسخ صحيح به آن ها در گرو شناخت زبان است . مثل اينكه چرا حرف زدن را خود ياد مي گيريم ولي براي نوشتن بايد به مدرسه برويم ؟ چرا براي ما « گفتن » از « نوشتن » ساده تر است ؟ چرا با وجود لهجه هاي متفاوت مردم در شهرهاي مختلف كشورمان باز ما معتقديم كه همه ي مردم ايران به زبان فارسي حرف مي زنند ؟

خودآزمايي درس اول:

1. چرا استفاده از زبان آسان است  ؟

فرا گيري زبان بر اساس توانايي بالقوه ي انسان وبه تدريج و به طور طبيعي انجام مي گيرد؛ به همين دليل ، به نظر مي رسد كه استفاده از آن آسان است . همان طور كه كودك راه رفتن را با همه ي دشواري اش ،به طور ناخود آگاه فرا مي گيرد .

2. چرا شناخت زبان دشوار است ؟

 شناخت زبان به دليل پيچيدگي ، گستردگي و … دشوار است ؛ همان طور كه شناخت زندگي يا شناخت فكر و ذهن انسان دشوار به نظر مي رسد ؛ زبان ، نمود ذهن پيچيده ي انسان است . دليل ديگر اين است كه ما مي پنداريم چون طرز استفاده از زبان را مي دانيم ، پس خود آن را هم مي شناسيم و سعي در شناخت زبان را اغلب بيهوده مي دانيم ؛ مثلاُ  اكثر ما رانندگي مي كنيم . اما در هنگام رانندگي از تك تك عملياتي كه انجام مي دهيم تا اتومبيل را سالم به مقصد برسانيم ، آگاهي نداريم . البته پيچيدگي دانش زباني از اين هم فراتر است و حتي هنوز براي زبان شناسان چگونگي فرا گيري اين زبان پيچيده توسط كودك در كوتاه ترين زمان ممكن – كه البته در مقايسه با دانش فرا گرفته كوتاه  مي نمايد ـ  يكي از شگفتي هاست .

3. سه کلمه بگویید که وجود خارجی ندارند اما چون در زبان ما به کار رفته اند ، برای آن ها بیرون از ذهن خود قائل به وجود خارجی شده ایم . ديو ، سيمرغ ، هما ، پري دريايي ، ققنوس .

4.سه کلمه بگویید که وجود خارجی داشته اند ولی برای ما از زمانی وجود پیدا کرده اند که نام آن ها وارد زبان فارسی شده است .كيوي ، موبايل ( تلفن همراه ) ، كامپيوتر ( رايانه ) .

5.آیا شناخت زبان با توانایی استفاده از آن یکی است ؟

خير ، همان طور كه به سادگي راه مي رويم امِا فرايند راه رفتن ـ چگونگي حفظ تعادل و فرمان هاي مغز ، را  نمي شناسيم  از زبان نيز استفاده مي كنيم . حال آن كه شناخت زبان موضوعي متفاوت است .

6. ارکان اصلی تعریف زبان را بیان کنید . نظام -  ايجاد ارتباط -  انساني بودنِ ارتباط -  انتقالِ پيام .

7. با ذکر چند مثال قابلیت های زبان را در زندگی روزمره بنویسید .

نامه مي نويسيم ، كتاب مي خوانيم ، فيلم مي بينيم ، سخنراني مي كنيم و…

درس دوم : جمله

فعاليت :

با دليل بگوييد : چرا شناسه نهاد پيوسته است ؟

چون اولاً هيچ وقت به تنهايي به كار نمي رود ؛ ثانياً همواره به انتهاي فعل چسبيده است و قابل حذف نيست .

بياموزيم :

چنان كه مي دانيم در زبان فارسي ، مانند برخي از زبان هاي دنيا ( مثل عربي ) اسم يا صفت مذكر و مؤنث وجود ندارد . بنابراين در فارسي به مرد يا زني كه شعر بسرايد ، بدون هيچ تفاوتي « شاعر » گفته مي شود . از اين رو گفتن كلماتي نظير شاعره ، مديره ، ديپلمه ، مرحومه و ... براي خانم ها از نظر نگارشي نامناسب است .

مثال : خانم كمالي ، مديره ي دبستان فردوسي است . ( نادرست )

خانم كمالي ، مدير دبستان فردوسي است . ( درست )

خود آزمايي درس دوم :

1. در نوشته های زیر ، جمله ها را مشخص کنید و نهاد و گزاره ی هر جمله را تعیین کنید .

علماي بزرگ ( نهاد جدا ) دايم در لشكرگاه رفت و آمد داشتند . ( گزاره )

غزالي ( نهاد جدا ) از برخورد با آن ها بهره ها مي يافت . ( گزاره )

( نهاد ) با بعضي از آن ها مناظره مي نمود . ( گزاره ) غزالي ، نهاد جداست كه حذف شده است .

( نهاد ) شايد از بسياري از آن ها استفاده مي كرد . ( گزاره ) غزالي ، نهاد جداست كه حذف شده است .

اين آشنايي با علماي مختلف ( نهاد جدا ) نام و آوازه ي او را بلند مي كرد . ( گزاره )

خواجه نظام الملك ( نهاد جدا ) وي را هر روز بيشتر در خور احترام و نواخت مي يافت . ( گزاره )

2 . برای این گزاره ها نهاد بیاورید :

 - سعدي وحافظ از شاعران بزرگ ایران هستند .    

- شاهنامه ، اثر بسيار ماندگار حكيم ابوالقاسم فردوسي است.

- کاوه ی آهنگر بر ضد ضحاک ستمگر قیام کرد .

- شناسه، نهاد اجباري جمله است.

- نهاد معمولاً در شمار با شناسه مطابقت دارد .

- مغولان در سال 616 ه ق . وحشیانه به ایران حمله کردند .           

3 . برای این نهاد ها ، گزاره های مناسب بیاورید :

 - گلستان سعدي ، يكي از آثار بزرگ زبان فارسي است .

- برادر بزرگم ،فريدون ، به مسافرت رفت .

- مولانا جلال الدين اثر ارزشمند مثنوي معنوي را خلق كرد .

-  دانشگاه ، محل تعليم و تربيت است .

- نهاد ،يكي از دو بخش اصلي جمله است .

- پسر عموي حسن ، هر روز به كتابخانه مي رود .

4. در هر يك از تمرين هاي زير، واژه هايي داده شده است. اين واژه ها را بطور مناسب در جمله نمونه، جانشين سازي كنيد. هر جا لازم است تغييرات ديگري نيز بدهيد، در هر تغيير، نهاد و شناسه را مشخص كنيد. جمله هاي جديد را مطابق نمونه بنويسيد

- پيرمرد كودكان را به خانه رساند.

نهاد                                                   گزاره

پيرمرد                              كودكان را به خانه رساند (Øشناسه) 

پيرمرد                              كودك را به خانه رساند (Øشناسه)

پيرمرد                               او را به خانه رساند (Øشناسه)

 پيرمرد                              او را به خانه مي رساند (Øشناسه)

پيرمرد                               او را به خانه رسانده بود(Øشناسه)

- انسان آگاه وظيفه اش را به خوبي انجام مي دهد.

  نهاد                                                         گزاره

انسان آگاه                      وظیفه اش را به خوبی انجام می دهد . ( -َ د : شناسه )

اعضای جامعه                   وظیفه شان را به خوبی انجام می هند . ( -َ ند : شناسه )

دانش آموز                       وظیفه اش را به خوبی انجام می دهد . ( -َ د : شناسه )

ما                                    وظیفه مان را به خوبی انجام می دهیم . ( یم : شناسه )

همه ی اعضای خانواده       وظیفه شان را به خوبی انجام می دهند . ( -َ ند : شناسه )

شما                                  وظیفه تان را به خوبی انجام می دهید . ( ید : شناسه )

من                                   وطیفه ام را به خوبی انجام می دهم . ( -َ م : شناسه ) 

5.در یک بند بنویسید که زبان چگونه پدیده ای است .

 زبان پديده اي رازآلود و شگفت انگيز ، بسيار پيچيده وگسترده وموهبتي الهي است  كه انسان را به مقام اشرف مخلوقات رسانده است . اين پديده ي نظام مند كه انسان به راحتي و سادگي از آن استفاده مي كند .دربردارنده ي اسرار پيچيده اي است كه شناخت و توصيف آن را بسيار دشوار مي سازد .

درس سوم : مروري بر نگارش دوره ي راهنمايي

فعاليت :

فكر كنيد و پاسخ دهيد : به نظر شما چه عناصري براي زيبايي سخن وجود دارد ؟

تشخيص ، تشبيه ، تضاد يا طباق ، تناسب يا مراعات نظير ، اغراق و ....

بياموزيم :

همزه ( ء ) يكي از حرف هاي الفباي زبان فارسي است و نبايد آن را به صورت ( ءِ ) نوشت . پس « رأي ) و « مؤسس » درست هستند .

نكته : چنانچه كلمه اي با همزه تمام شود و بخواهيم براي آن مضاف اليه يا صفت بياوريم ، گذاشتن كسره زير

همزه به عنوان ( نقش نماي اضافه » اشكال ندارد . مثال : منشأ حيات » ، « جزءِ اوّل » .

خودآزمايي درس سوم :

1. داستان عامیانه ی زیر را از زبان گفتاری به زبان نوشتاری بنویسید ؛ سپس تفاوت های نوشته ی خود را با این نوشته بیان کنید.

 يكي بود يكي نبود . غير از خدا هيچ كس نبود .  پيرمرد خار كني بود كه هر روز به بيابان مي رفت و خار جمع            مي كرد،(يا با رفتن به بيابان خار جمع می کرد )  روزی به هنگام جمع آوری خار،يك مرتبه (ناگهان) چشمش به  كوزه اي پر از اشرفي افتاد . آن را برداشت و به خانه شان رفت . هنگام شب به زنش گفت :‌اين كوزه بايد متعلق به حاكم باشد كه آن را در بيابان  مخفي كرده است پس بهتر است آن را به حاكم تحويل دهم(بر گردانم) . حاكم حتماً‌پاداش خوبي به من مي دهد . زن كه ساده دلي  شوهرش را ديد ، نيمه شب اشرفي ها را برداشت و به جاي آن ها كلوخ ريخت . فردا صبح زود ، خاركن به جاي رفتن  به صحرا به قصر حاكم رفت. وقتي به قصر رسيد متوجه نبود اشرفي ها شد(متوجه شد اشرفی ها نيست ) ‌امّا راه برگشت هم نداشت . با تـرس ولرز پيش حاكم رفت  و گفت : من  خاركن پيـری هـستم و يك گـاو دارم و شيـرش را با اين كلوخ ها وزن مي كنـم و بـه مـردممي فروشم ، براي اين كه مطمئن شوم كم فروشي       نمي كنم ،‌مي خواستم كلوخ هايم را با وزنه ي دربار آزمايش كنم(بسنجم) تا از درستي وزن آن ها خيالم راحت شود (آسوده خاطر شوم ).حاكم كه درست كاری پيرمرد را ديد ، او را تشويق كرد ويك مشت اشرفي به او داد . پيرمرد خوشحال و شادم به خانه برگشت .

تفاوت دو نوشته : هيشكي _←هيچ كس / يه _←  يك /  مي رف _←  مي رفت /  بيابون_←  بيابان / وختي_←  وقتي /داش _←  داشت / خارا رو _←  خارها را / يهو _← يك مرتبه ( ناگهان) /  چشش _←  چشمش /  او نو_←  آن را  /خون شون_← خانه شان /  بايس _←  بايد / قايمش كرده _←  مخفي كرده است  / هر روز مي رفت بيابون _←  هر روز به بيابان مي رفت  .

2 .در باره ی « نقش مطبوعات در زندگی بشر » پنج سوال طرح کنید .

 الف ) نقش مطبوعات در اطلاع رساني چيست ؟

 ب) وظايف مطبوعات در برابر ملت ودولت را بيان كنيد .

  پ) مطبوعات چه تأثيري بر رفتارهاي فردي و اجتماعي دارد؟

   ت) مطبوعات چه تأثيري بر حركت هاي عمومي و سياسي دارد ؟

    ث) نقش مطبوعات را در رشد و تعالي فرهنگي جامعه بيان كنيد .

3 .شرح حال پنجره ی کلاس زا از زبان خودش بنویسید . تكليف دانش آموز.

4. با رسم نمودار بخش های اصلی جملات زیر را مشخص کنید :

نهاد                             گزاره

هیزم شکن               به جنگل می رود .

زبان                       یکی از جنبه های راز آمیز وجود انسان است .

5 .متن را اصلاح کنید .

 خانم سعيدي ليسانسيه ي ( ليسانس ) زبان و ادبيات فارسي است . وي درباره ي ديوان پروين اعتصامي شاعره          (شاعر ) مشهور ايران چنين گفت :  « ما مدينه ي فاضله اي از ارزش هاي اخلاقي را در ديوان پروين مي بينيم . »                                                       

درس چهارم : جمله و اجزاي آن

خودآزمايي درس چهارم  :

1 .نام هر یک از اجزای جمله های زیر را بنویسید .

قدر وقت را بدانیم . سه جزئی : نهاد(-) + مفعول ( قدر وقت را ) + فعل (بدانیم )

مدیر آموزشگاه ما را نشناخت . سه جزئی : نهاد ( مدیر آموزشگاه + مفعول ( ما را ) + فعل ( نشناخت )

تجربه های بسیاری از سفر برگرفتیم .چهارجزئی : نهاد (-) + مفعول ( تجربه های بسیاری ) + متمم (ازسفر ) + فعل (برگرفتیم)          

متصدی موزه جوانی بود سی ساله . سه جزئی : نهاد ( متصدی موزه ) + مسند ( جوانی سی ساله ) + فعل ( بود )

زندگی چیست ؟ ( = چه است ؟) سه جزئی : نهاد ( زندگی ) + مسند ( چه ) + فعل ( است )

کودکان داوطلب فروش نشریه ی « نسیم شمال » می شدند .سه جزئی : نهاد ( کودکان ) + مسند ( داوطلب فروش نشریه ی نسیم شمال ) + فعل ( می شدند )

پیام تبریکی به معلم خود بنویسید . چهارجزئی : نهاد (-) + مفعول ( پیام تبریکی ) + متمم ( به معلم خود ) + فعل ( بنویسید )

مرغان دریایی پریده بودند . دو جزئی : نهاد ( مرغان دریایی ) + فعل ( پریده بودند )

2. با هر یک از فعل ها ، یک جمله بسازید و اجزای آن را مشخص کنید :

می نشیند . او کنار بچه ها می نشیند . ( گزاره ساده است . زیرا کنار بچه ها گروه قیدی است و به عنوان جزء حساب نمی شوند .)

شکست . لیوان شکست  . ( گزاره ی ساده ) یا : کودک لیوان را شکست . ( سه جزئی : نهاد + مفعول + فعل )

می بینند . آن ها هم کلاسی خود را می بینند . ( گزاره ی غیرساده : نهاد + مفعول + فعل )

می دوخت . خیاط ، لباس زیبایی می دوخت . ( گزاره ی غیر ساده : نهاد + مفعول + فعل )                                                                

3 . خصوصیات جسمی و روحی یکی از دو.ستان خود را در دو بند بنویسید . تكليف دانش آموز است .

4 . کلمات را با املای مناسب تر آن ها با خط تحریری بنویسید : سؤال ،‌ مسائل ، مبدأ ، لؤلؤ ، نئون ، پروتئين .

درس پنجم : ويرايش

فعاليت :

چرا بايد هر نوشته اي ويراستاري شود ؟ چون ويرايش سبب مي گردد تا زبانِ نوشته ، ساده و بيان آن متناسب و مؤثر و شكل ظاهري نوشته آراسته و غلط هاي املايي آن اطلاح گردد و سبب خستگي و دل آزاري خواننده نشود .

خود آزمايي درس پنجم  :

1.نوشته را به دقت بخوانید و بندهای آن را مشخص کنید و سپس ضرورت به کارگیری علایم نگارشی را در بند اول توضیح دهید .

  بند اول : از«ما درزندگي روزانه با نزديكان ، دوستان و …تا خارج مي سازد . »

بند دوم : از«شما خود درزندگي بارها نياز به نوشتن را …. تا پاسخ مي دهد .»

بندسوم : از« ممكن است گفته شود كه بي سوادان … تا عينك سودآور آنان مي شوند.»

الف ) كاربرد «ويرگول» ميان چند كلمه كه بيانگر اسناد واحدي مي باشند و در حقيقت ،‌ مي توان آن را با واو عطف برابر دانست ؛ مانند : 1- ما در زندگي روزانه با نزديكان ، دوستان ، هم شاگردان ، معلمان و كسان ديگر به زبان پيام هايي را رد و بدل مي كنيم .(در کتاب به غلط بين هم شاگردان و معلمان « و » گذاشته شده است .)  2- حذف نوشته ها از زندگی يعنی حذف همه ی مکاتبات ، همه ی مطبوعات ، همه ی کتاب ها ، همه ی آگهی ها ، همه ی اسناد حقوقی و بازرگانی و خلاصه همه ی آن چيز هايی که در حيات مادی  و معنوی ما و حتی در معاش عادی روزانه ی تنيده شده اند .  

ب) وجود « نقطه » در پايان جمله هاي خبري ؛ مثل در لحظاتی نيز با خود و در دل سخن می گوييم که همان گفتار درونی است.  

پ) كاربرد خط فاصله (-)كه در اينجا به منظور جدا كردن عبارت معترضه از جمله اصلي بوده است :1- در جهان معاصر نيز جامعه هايي بودند ـو شايد هنوز هم باشند ـ كه همان حال را داشتند و براي پيام رساني كلامي ، تنها از گفتار استفاده مي كردند . 2- اين پيام ها ـ خواه حضوري  خواه تلفني ـ شفاهي است . در اين عبارت دو طرف «خواه حضوري  خواه تلفني» چون جمله ی معترضه ی توضيحی است بايد خط فاصله گذاشت و در کتاب به غلط کاما گذاشته است .

ت) کاربرد ويرگول ميان عبارت ها يا جمله های غير مستقل که در مجموع جمله ی کاملی تشکيل می دهند : اما در عصر ما تصور اين که بدون بهره گيری از پيام های زبانی نوشتاری بتوان چرخ زندگی اجتماعی و بين المللی را گرداند ، محال است و ...

ث)  کاربرد ويرگول بين دو کلمه که ممکن است خواننده آن را با کسره ی اضافه بخواند : سطر سوم : روزگاری بود که آدميان ، تنها از راه ... و در سطر پنجم: برای پيام رسانی کلامی ، تنها از گفتار ...

ج) کاربرد ويرگول به جای مکث کوتاه :سطر اول : معلمان و کسان ديگر به زبان ، پيام هايي را ... سطر پنج : اما در عصر ما ، تصور اين که ... سطر ده : و حذف نوشته ، آنها را ... .

 2.با مراجعه به جدول نشانه گذاری در هریک از عبارت های زیر نشانه ی مناسب را به کار ببرید :

 - هنگامي كه بخواهند از مزاياي صرفه جويي و پس اندازسخن گويند؛ معمولا ضرب المثل « اندك اندك خيلي شود و قطره قطره سيلي » را به كار مي برند .

- « گاندي » در حالي به وطن بازگشت ( 1917 ) كه شهرت خاص و عام يافته بود .

-  براي درست نوشتن ،بايد واژگان مناسب اسم ، فعل ، قيد و صفت  را خوب بشناسيم .

- عوامل مهم تربيت عبارتند از: خانواده ، مدرسه ، معلم ، اجتماع ، كتاب و …

- دكتر « محـمد معـين » با سـه زبـان زنده ي دنيا آشنـايي داشـت: عربي ، فرانسـه و انگليسي ؛ به چـهار زبان باستـاني

نيز مسلط بود: پهلوي ، فارسي باستان ، اوستا و سنسكريت ؛  در دستور زبان و نيز لغت فارسي نظير نداشت . از اين جا

در مي يابيم كه او چه پايگاه بلند علمي و ادبي اي داشته است !

-  چند دكّان كوچك  نانوايي ، قصابي ، عطاري ، دو قهوه خانه ، يك سلماني و … مجموعه ي  شهر را تشكيل مي داد .

3 . با مراجعه به جدول نشانه گذاری چهار مثال برای کاربرد قلاب و ستاره و پیکان و ممیز پیدا کنید .

 الف ) يكي از موارد قلاب : در نمايش نامه ها دستورهاي اجرايي را كه از جمله مطالب غير اصلي اند ، در داخل قلاب مي آورند ؛ مثلا در بخش ادبيات نمايشي از ادبيات فارسي سال اول در درس سلمان فارسي مي خوانيم :

- معجزه اي شد كه راهزنان غارت نكرده اند ]خنده ي جمعيت [

- آمده اي مداين چه كني ؟

- سلمان ؛استانداري ] قهقهه ي شديد ، موزيك شاد [

ب ) از (* )درآغاز يك سطر به نشانه ي شروع سخن تازه يابراي نشان دادن كلمه يا عبارتي كه در پاورقي توضيح داده مي شود ، استفاده مي كنيم . بااين كاربرد دراغلب درس هاي ادبيات فارسي با آن سروكار داريم ؛ مانند :

تو پور* گو پيلتن رستمي                         زدستان* سامي *و ازنيرمي *

پ ) ازعلامت پيكان براي نشان دادن نتيجه ي تركيب چندجزء يا تجزيه ي يك كلمه بهره مي گيريم ؛ مانندتعداد هجاي كلمه ي  « شادابي » _←  شا + دا + بي  .

ت ) مميز: از نشانه ي مميز ياخط مورب براي جدا كردن روز ، ماه ،سال و همچنين دو مصراع يا بيت استفاده مي شود ؛ مانند  : دانش آموزان سال اول دبيرستان ، با درخواست تاريخ 2 / 7 / 1379 موافقت مي گردد .شما مي توانيد شعر «سعدي » با مطلع :«بوي گل وبانگ مرغ برخاست / هنگام نشاط وروز صحراست » را به صورت سرود اجرا كنيد .

4 . دو مورد استفاده نادرست از علایم نگارشی را در یک روزنامه نشان دهید .  فعاليت دانش آموزي است.

درس ششم : شكل هاي زبان

فعاليت ( 1 )

براي هريك از ويژگي هاي زبان نمونه هاي ديگري بيان كنيد .

1. ويژگي دو ساختي بودن زبان : تركيب صداهاي بي معني « آ » و « ب » و « و » و « د » به صورت « آب » و « آورد » و تبديل آن ها به نشانه و سپس تركيب نشانه ها با هم و تبديل آن ها به جمله ي « آب آورد » .

2. ويژگي زايايي : « ناگهان بُغض ابرها تركيد » .

3. ويژگي نا به جايي : « پري دريايي ، چشم هايش را گشود . » يا « فردوسي در قرن پنجم شاهنامه را سرود » .

فعاليت ( 2 )

جمله ي « امروز كجا مي رويد ؟ » را به گويش محلي خود بگوييد . به عهده دانش آموزان است .

فعاليت ( 3 )

در باره ي تفاوت گويش و لهجه با ذكر مثال در كلاس گفت و گو كنيد .

در لهجه اختلاف فقط در تلفظ كلمات وجود دارد . ولي در گويش علاوه بر تفاوت در تلفظ ، در انتخاب كلمات و قواعد دستوري نيز فرق وجود دارد .

مثال براي تلفظ در لهجه : فارسي معيار : من آب مي خوام . با تلفظ ْسري : مُو اَو ماخوام .

مثال براي گويش : فارسي معيار : پدر تو داييِ من است . گويش مازندراني : تِ پِرمِ داييه .

خود آزمايي درس ششم  :

1 . شکل های مختلف یک زبان را نام ببرید .گونه ، لهجه ، گويش .

2 . تفاوت معنایی کلمه ی « زبان » را در نمونه های زیر بیان کنید .

 «خوراك زبان » : يكي از اندام هاي بدن گاو و گوسفند است .

«زبان رنگ ها » : در اين تركيب زبان به صورت استعاري به كار رفته است و تعريف زبان شامل آن نمي شودو بيانگرحالت روحي ورواني است .

«زبان فارسي » : يكي از زبان هاي واقعي و انساني است و تعريف زبان شامل آن مي شود. زبان  وسيله اي براي ايجاد ارتباط و انتقال پيام است .

«زبان پـرنـدگان » «صـداي پرندگان » ، مفـهوم اســتعاري دارد ؛ چون آواهايي كه پرنـدگان – به صورت غريزي يا تقليدي – توليد مي كنند .  ويژگي هاي زبان انساني را ندارند .

3 .دو ساختی بودن زبان چه فایده ای دارد ؟ويژگي دو ساختي بودن موجب مي شود كه زبان هاي انساني به چنان امكانات پيچيده و گسترده اي دست يابند كه نظير آنها در زبان هاي ديگر هرگز يافت نمي شود.  

4 .برای هر یک از ویژگی های زایایی و نابه جایی زبان دو مثال بزنید .

 ويژگي هاي زايايي : همان ويژگي اي است كه انسان را قادر مي سازد ، جمله هايي بسازد كه پيش از آن نه بكار برده و نه شنيده است ؛ بنابراين به سبب ويژگي زايايي ، ما مي توانيم به كمك نظام زبان ، كه خود محدود است ، جملات نامحدود بسازيم ؛ حتي جملاتي كه از پيش وجود نداشته اند وبيش از اين از كسي نشنيده ايم . مثال :

الف )تخته سياه در حالي كه خود را به ديوار چسبانده بود، با حيرت به بچه ها نگاه مي كرد .

ب ) سر وصداي بچه ها ،‌ سر كلاس را به دوران انداخته بود .

پ ) رديف نامنظم نيمكت هاي كلاس به صف بچه هاي كلاس اول ابتدايي مي مانست .

ويژگي نا به جايي : آن ويژگي زبان است كه اهل زبان را قادر مي سازد درباره ي چيزهايي سخن بگويند كه اکنون حاضر نيستند(چه زمان گذشته و چه آينده ) يآ حتی اصلأ وجود ندارند ؛ مثال :

الف ) در آينده آب كره ي ماه با لوله كشي از طريق زمين تأمين مي شود . (مربوط به آينده )

ب  ) غارنشينان حيوانات را براي گوشت وپوستشان شكار مي كردند . (مربوط به گذشته )

5 . جملاتی از احوال پرسی معمول را با لهجه یا گویش محلی بگویید سپس آن جملات را به فارسی معیار بنویسید

وتفاوت آن ها را بررسی کنید .تكليف دانش آموزان است .

6 . چهار جمله را که در بردارنده ی مفاهیم اساسی درس است بنویسید و نهاد و گزاره ی هر یک را بنویسید .

              نهاد                                      گزاره

مهم ترین ویژگی زبان انسان           دوساختی بودن آن است

شکل های گوناگون زبان             سه نوع است

دومین ویژگی زبان انسانی           زایایی فوق العاده آن است

زبان انسانی                              در معرض تغییر و تحول است

درس هفتم : چرا املا مي نويسيم ؟

بياموزيم :

( ات ) در زبان عربي ، علامت جمع مؤنث سالم است ؛ بنابراين استفاده از آن فقط با كلماتي كه عربي هستند جايز و رواست و بايد از به كاربردن آن با كلمات فارسي به شدت خودداري كرد و به جاي آن از علامت جمع « ها » استفاده نمود

مثال : تحقيقات ، اطلاعات ، مشاهدات ، مقدرات ( درست )

سفارشات ، گرايشات ، فرمايشات ، آزمايشات ( نادرست )

در مورد برخي كلمات مثل « فرمايشات » مي توان هم از صورت مفرد آن ( فرمايش ) و هم جمع فارسي آن ( فرمايش ها ) استفاده كرد .

درس هشتم : ويژگي هاي فعل ( 1 )

.فعاليت :

ده فعل از تمرين اول درس پنجم انتخاب كنيد و بن ماضي و مضارع آن ها را بيان كنيد .

1. مي كنيم : مصدر ( كردن ) _←  بن ماضي : كرد _←  بن مضارع : كن

2. مي گوييم : مصدر ( گفتن ) _←  بن ماضي : گفت _←    بن مضارع : گو

3. مي سازد : مصدر ( ساختن ) _←  بن ماضي : ساخت  _←  بن مضارع : ساز

4. نيافته باشيد : مصدر ( يافتن ) _←   بن ماضي : يافت   _←  بن مضارع : ياب

5 . كمك بگيرند : مصدر ( كمك گرفتن ) _←  بن ماضي : كمك گرفت   _←    بن مضارع : كمك گير

6. داشتند : مصدر ( داشتن )  _←  بن ماضي : داشت _←   بن مضارع : دار

7. نوشته ايد : مصدر ( نوشتن )‌  _←   بن ماضي : نوشت   _←   بن مضارع : نويس

8. مي دهند : مصدر ( دادن) _←   بن ماضي : داد    _←   بن مضارع : ده

9. گرذاند : مصدر ( گرداندن ) _←  بن ماضي : گرداند  _←  بن مضارع : گردان

10. مي شود : مصدر ( شدن ) _←  بن ماضي : شد  _←  بن مضارع : شو

بياموزيم :

مي توان با استفاده از نشانه ي نقش نماي اضافه ( -ِ ) جمله ها را كوتاه تر بيان كرد .

مثال : احمد كتاب دارد .            كتاب را خواندم  _←   كتابِ احمد را خواندم .

اگر بعد از نقش نماي اضافه ، اسم يا ضمير قرار بگيرد ، تركيب اضافي به دست مي آيد .در تركيب اضافي نخستين اسم ، مضاق و دومين اسم ( ضمير ) مضاف اليه است .

مثال : احمد : كتاب ( مضاف ، -ِ ( نقش نماي اضافه ) و احمد ( مضاف اليه )

اما اگر بعد از نقش نماي اضافه ، صفت بيايد تركيب وصفي به دست مي آيد . در تركيب وصفي ، نخستين اسم را موصوف گويند .

مثال : كيف قهواه اي : كيف ( موصوف ) ، -ِ ( نقش نماي اضافه ) و قهوه اي ( صفت )

خودآزمايي درس هشتم :

1. ساخت اول شخص مفرد را در هشت زمان از مصدرهای زیر بنویسید :

دیدن : می دیدم ، دیده بودم ، دیده بود ، دیده باشم ، دیده ام ، می بینم ، ببینم ، خواهم دید .

پذیرفتن : می پذیرفتم ، پذیرفته بودم ، پذیرفته باشم ، پذیرفته ام ، می پذیرم ، بپذیرم ، خواهم پذیرفت .

2. دوم شخص مفرد مصدرهای بالا را نیز به ترتیب بسازید .

دیدن : دیدی ، می دیدی ، دیده بودی ، دیده باشی ، دیده ای ، می بینی ، ببینی ، خواهی دید.

پذیرفتم : پذیرفتی ، می پذیرفتی ، پذیرفته بودی ، پذیرفته باشی ، پذیرفته ای ، می پذیری ، بپذیری ، خواهی پذیرفت .

3.سوم شخص جمع مصدرهای بالا را نیز به همان ترتیب بسازید .

دیدن : دیدند ، می دیدند ، دیده بودند ، دیده باشند ، دیده اند ، می بینند ، ببینند ، خواهند دید .

پذیرفتن : پذیرفتن ، می پذیرفتند ، پذیرفته بودند ، پذیرفته باشند ، پذیرفته اند ، می پذیرند ، بپذیرند ، خواهند پذیرفت .

4. از فعل های : نشسته است ، می نگریست ، نمی پذیرد ، می دود ، مصدر ، بن ماضی ، بن مضارع و صفت مفعولی بسازید .

 

5.  فعل هاي زير را با حفظ شخص به زمانهاي گذشته ساده، نقلي ، بعيد برگردانيد و مشخص كنيد و كدام فعل ها، پس از تغيير، شناسه ي –َ  به Ø بدل شده است.

6. تصویر روی جلد کتاب ( زبان فارسی 1 ) را در یک بند توصیف کنید . تكليف دانش آموز است .

7. برای نشان دادن دو ساختی بودن زبان سه مثال بنویسید .

الف ) با واج هاي / ك ، ــِـ ،ت،ا، ب ، ر ،‌ ا ، د ، و ، س ،‌ ت ، د ، ا ، ر ، ــَـ ، م / 1- نشانه هاي ( واژه هاي ) «كتاب» ، « را » ، « دوست » ، « دارم » را مي سازيم ؛ 2 – با اين واژه ها جمله ي « كتاب را دوست دارم » مي سازيم .

 ب ) 1 – با تركيب واج هاي / ش ، ــِ ، ع ، ر / واژه ي « شعر » را مي سازيم . 2 – با تركيب واژه هاي « شعر » ، « آفرينش » ، « زيبايي » و « است » جمله ي « شعر ، آفرينش زيبايي است » مي سازيم .

پ )  1- با تركيت واج هاي / ء ، ــِ ، ن ، س ،‌ا ،‌ن / واژه ي « انسان » را مي سازيم .2- با تركيب واژه هاي « انسان » «  تلاشگر» و « است » جمله ي « انسان ، تلاشگر است » مي سازيم .

8 . املای صحیح کلمات را بنویسید .

 تهيه ي لباس ، تعيين قيمت ،‌ تحقيق وبررسي ، اعماق دريا ،‌نامه ي مزبور ، راجع به درس ، تشكر و سپاسگزاري ،   وهله ي اول ، ملوك گذشته .

درس نهم : نگارش علمي ، نگارش ادبي

فعاليت :

يك بند از درس اول كتاب ادبيات ( 1 ) را با بند از درس اول كتاب زبان فارسي ( 1 ) مقايسه كنيد و تفاوت آن ها را از نظر زبان و بيان بگوييد

درس اول كتاب ادبيات ( ستايش خدا و پيغمبر ) نوشته اي ادبي است زيرا علاوه بر سجع ، نويسنده از آرايه هايي نظير تضاد ، مراعات نظير و استعاره استفاده كرده و كوشيده است از اين طريق توجه خواننده را به روابط ميان الفاظ جلب كند و بدين وسيله او را تحت تأثير قرار دهد .درس اول كتاب زبان فارسي ( زبان ) نوشته اي علمي است زيرا نويسنده با استفاده از الفاظي دقيق ، گويا و بي ابهام و بدون استفاده از آرايه هاي ادبي مي كوشد مقصود و منظور خود را به خواننده انتقال دهد .

خود آزمايي درس نهم :

1.با مقایسه ی دو نوشته ی زیر ، تفاوت آن ها را بنویسید .

جواب :  زبان نوشته ي اول علمي است و هر لفظي به معناي روشن حقيقي خود بكار رفته است. اين نوشته صريح،

دقيق ، گويا و بي ابهام است و براي انتقال مفاهيم علمي بكار رفته است. زبان نوشته ي دوم ادبي است . چون نويسنده

با استفاده از آرايه هاي ادبي به توصيف پرداخته است. پيام نوشته نيز بطور غيرمستقيم و غير صريح بيان شده است و

 آفرينش ادبي در نظر بوده است.

  2. نوع فعل هاي دو متن تمريني قبلي را تعيين كنيد.

است : ‌مضارع اخباري / ندارد . مضارع اخباري (در مفهوم اخباري) اند : (در بي بهره اند) مضارع / شود:مضارع التزامي / شده است:ماضي نقلي/ نيست : مضارع / مي توانند : مضارع اخباري /بينديشند : مضارع التزامي / مي كنند : مضارع التزامي / مي بارد : مضارع اخباري /(فروكش) كرده است :‌ماضي نقلي / نمي وزد : مضارع اخباري / مي زند و مي لرزد:مضارع اخباري/ پوشانده است،ايستاده است و برداشته است : ماضي نقلي  

3. در باره ي يكي از سه پديده ي زير دو مطلب يكي به زبان علمي و ديگري به زبان ادبي بنويسيد . به عهده دانش آموز.

4. برجستگي هاي ادبي و زيبايي هاي هنري يك حكايت از گلستان سعدي را بنويسيد . به عهده دانش آموز.

5. در نوشته هاي زير غلط هاي املايي را بيابيد و آن ها را اصلاح كنيد.

- او به سِمَت کتابدار دبيرستان منسوب شده است. منسوب -> منصوب

- سهراب سپهري از شاعران مأثر است. مأثر -> معاصر

- حقيقت علم ، كمك به هم نوع جنس و كسب رضايت باريتعالي. خيش -> خويش.باري تعالا ->باري تعالي.
- سگ هاي خورد را از زمين زراعي جم كرد.خورد -> خرد. جم -> جمع  

درس دهم : ويژگي هاي فعل ( 2 )

فعاليت :

فكر كنيد وپاسخ دهيد :

با فعل هاي بخشيد ، پوشيد و گسست جمله بسازيد و تفاوت آن ها را بيان كنيد .

بخشيد : او اموالش را به فقرا بخشيد .

پوشيد : كودك لباس را پوشيد .

گسست : ملت ايران بندهاي استبداد را گسست .

در جمله ي نخست، « بخشيد » فعل گذرا به مفعول و متمم و در جمله ي دوم «پوشيد »گذرا به مفعول است و

در جمله ي سوم « گسست » فعل دووجهي است .

بياموزيم :

نشانه ي تنوين مخصوص كلمه هاي عربي است . بنابراين نبايد آن ها را با كلمات غير عربي به كار برد .

- آن ها بعضاً ، يكديگر را در خيابان مي بينند . ( درست است ، چون « بعض » كلمه اي عربي است ) .

-  او مالاً و قَدَماً و زباناً در اين راه ما را كمك كرد . ( مالاً و قدماً چون عربي هستند ، درست به كار برده شده اند ولي       « زبان » چون كلمه اي فارسي است ، نبايد آن را با تنوين به كار برد ) .

نكته : در بسياري موارد ، مي توان به جاي تنوين از « ي » كمك گرفت . مثال : تلفناً ( تلفني ) -  تلگرافاً ( تلگرافي ) .

خودآزمايي درس دهم  :

1. در جمله هاي زير ، از مصدرهاي داخل پرانتز فعل مناسب بسازيد :

-  مادر کودکش را (خوابیدن) -> خواباند.  

-   سخنان بزرگمهر را به اطلاع مردم ایران (رسیدن) -> (رساند یا رسانید)

-  خود جگر دیو سپید مرا در چشم کاووس (چکیدن) -> (چکاند، چکانید)

-  رستم بار دیگر رخش را تا محل حادثه (دویدن) -> (دواند یا دوانید) و به سرعت خود را به آن جا (رسیدن) -> (رساند یا رسانید)

2. نوع فعل را از نظر گذر و ناگذر مشخص كنيد :

- در نویسندگی مهارت در پروراندن مطلب بسیار مهم است. -> گذرا به مسند

- نوشته خوب آن است که نویسنده مقصود خود را خوب بپروراند. -> جمله ی اول گذرا به مسند . جمله دوم گذرا به مفعول

- نویسنده خوب واقعیات را دقیق می بیند -> گذرا به مفعول

3. هر یک از فعل های زیر را طبق نمونه به سه صورت مضارع التزامی ، ماضی التزامی و ماضی ساده بنویسید.

4. با كلمات زير ، نوشته اي وصفي در يك بند بنويسيد .

بابونه ، وحشي ، شقايق ، آفتاب ، نم نم ، غلتيد .

آسمان بغض كرده بود . آفتاب در پس ابرهاي ضخيم خاكستري پنهان شده بود . ناگهان رعد غريد . گويي بغض آسمان تركيد . باران نم نم باريد و هم چون مرواريد هاي رخشان بر روي گلبرگ هاي بابونه و شقايق وحشي غلتيد و سر تا پاي آن ها را غرق بوسه كرد . »

درس يازدهم : مقايسه

بياموزيم :

در نگارش جمله هاي دعايي عربي ، بايد تمامي جمله را نقل كرد چون در غير اين صورت جمله ها ناقص مي شوند . بنابراين نوشتن « صلي الله عليه و آله » درست است نه « صلي الله » چنانچه براي رعايت اختصار به جاي « صلي الله عليه و آله » فقط حرف اول آن يعني ( ص ) را بنويسيد به هنگام خواندن بايد باز هم تمامي جمله را ذكر كرد .

خودآزمايي درس يازدهم :

1. در باره ي يكي از دو موضوع زير به شيوه ي مقايسه يك بند بنويسيد .

-  فرد ، اجتماع         -  خانه ، مدرسه   به عهده دانش آموز .

2. يك نمونه مقايسه را در كتاب هاي درسي خود پيدا كنيد كه وجوه تشابه يا اختلاف دو امر را نشان مي دهد .

به درس يازدهم از كتاب ادبيات فارسي 1 ، قطعه ي « قطرات سه گانه » مراجعه كنيد . در اين قطعه ، قطره ي باران و شبنم صبحگاهي و اشك از خود سخن مي گويند و وي‍ژگي هاي خود را برمي شمرند و در نهايت رب النوع سپيده دم را به داوري مي خوانند و او حكم به پاكي و ارجمندي اشك مي دهد .

3. نمونه ای از ایات قرآنی را با راهنمایی معلم خود بیابید که در آن دو چیز مقایسه شده باشد.

خداوند گران مرتبه در مقایسه حل و باطل اینگونه تمثیل می آورد: خدا از آسمان آبی فرو فرستاد که در هر ورودی به قدر ظرفیتش سیل آب جاری شد و بر روی سیل کفی برآمد. چنانچه فلزاتی را نیز برای تجمل و یا برای اثاث و ظروف در آتش ذوب کنند مثل کفی بر آورد. خدا به مثل این برای حق و باطل مثل می زند که آن کف به زودی نابود می شود و اما آن آب و فلز که به خیر مردم است در زمین باقی می ماند. خدا مثلها را چنین می زند .(سوره رعد، آیه 17) همچنین است از مقایسه حکمت دهنده آن، تمثیل در شأن منافقان، تمثیل در ناپایداری دنیا و غیره .

4. به نظر شما « آزادي » را با چه چيزهايي مي توان مقايسه كرد ؟

با اسارت ، وابستگي يا با پرواز .

5. با مقايسه ي دو تصوير صفحه ي بعد ، موارد تفاوت و تشابه آن ها را بنويسيد .

موارد تشابه : هر دو محيط آموزشي هستند . در هر دو ، هدف تعليم و تربيت است . در هر دو تصوير ، حضور دانش آموزان محسوس است كه به آموزش مشغول اند . موارد تفاوت ها : تصوير اول ، نظام مكتب خانه اي قديم را نشان        مي دهد و دومي مدارس سبك جديد را . در تصوير دوم ، نقش ابزارهاي كمك آموزشي آشكار است ولي در تصوير اول اين ابزارها نقشي ندارند .

6. كاربرد درست كلمات زير را بنويسيد .

جاناً -> جانی ، دوماً -> دومی ، سوماً -> سومی، تلفناً -> تلفنی ، زباناً -> زبانی ، تلگرافاً -> تلگرافی ، باغات -> باغ ها، گرایشات -> گرایش

درس دوازدهم : گروه اسمي ( 1 )

فعاليت :

ده نمونه از انواع اسم را از درس « مقايسه » بيان كنيد  :

اخلاق : جمع  ، معرفه ، عام ، ساده -  ابراهيم آباد : مفرد ف معرفه ، خاص ، مركب  -  جلال : مفرد ، خاص ، معرفه ، ساده

تات نشين ها : جمع ، عام ، معرفه ، مركب -كلاه : مفرد ، عام ، اسم جنس ، ساده - پيراهن : مفرد ، عام ، اسم جنس ، ساده

چپق : مفرد ، عام ، اسم جنس ، ساده - گلو : مفرد ، عام ، اسم جنس ، ساده  - توتون : مفرد ، عام ، اسم جنس ، ساده

زن ها : جمع ، معرفه ، عام ، ساده .

بياموزيم :

با علامت نقش نماي اضافه  ( ِ ) در گذشته آشنا شديم . اينك بايد بدانيم كه استفاده از اين علامت در همه جا الزامي نيست ليكن رعايت آن به ما در صحيح و سريع خواندن كمك مي كند . در پاره اي از تركيب ها ، استفاده از اين علامت ، باعث جلوگيري از بدفهمي مي شود ؛ مانند « اسب سواري » كه اگر نقش نماي اضافه ، قرار داده نشود ممكن است « اسب سواري » خوانده و فهميده شود .

خودآزمايي درس دوازدهم :

1 . هسته این گروههای اسمی را مشخص کنید. .(هسته ها در پرانتز قرار دارند)

همین دو( کتاب)جغرافی، (خانه)ي پدری، (عامل) مهم ترقی در جوانان، (سازمان) ملي توسعه و پیشرفت اقتصادی، هر(درخت) میوه دار، همه (کس) ، (آهنگ) هاي آسماني، یک گله (گوسفند) ، هر پنج (دانش آموز).

2. با یکی از راههای چهارگانه ای که خواندید مشخص كنيد كدام يك از واژه هاي زير اسم است ؟ :

اسم ها عبارتند از : نوع ، قيد ، اصلي ، معرفه ، ساختمان ، گرفتند ، از ، پبش تر ، پبش ، پنجم ، تعجب آور ، شعر،شعرا

كلمه هاي « اصلي ، گرفتند ، از ، پيش تر ، پيش ، پنجم ، تعجب آور » اسم نيستند چون به عنوان مثال نمي توان آن ها را جمع بست و يا « ي » نكره پس از آن ها آورد . اما كلمه هايي كه اسم اند عبارت اند از :

قيد-> قيدها ، قيدي و ... معرفه -> معرفه ها ، معرفه اي ، اين معرفه و ...

ساختمان-> ساختمان ها / ساختماني / آن ساختمان را تخريب كردند .  

شعر -> شعرها ( اشعار ) / شعري / اين شعر / شعر ، داراي وزن و قافيه است .

شعرا-> خودش جمع بسته شده است : شعرايي / آن شعرا / شعراي بزرگ ، جاودانند .

3. اسم های زیر را با علامت یا علامت های مناسب جمع ببندید:

چشم : چشم ها يا چشمان /  گربه :گربه ها /  سبزي : سبزي ها / كتاب :  كتاب ها /  خانم : خانم ها / عضو:  عضوها /   بچه : بچه ها /  عقاب : عقاب ها / پلنگ :  پلنگ ها يا پلنگان / بنده :  بنده ها يا بندگان / زانو : زانوها يا زانوان /            ابرو : ابروها يا ابروان / فرمايش : فرمايش ها / آشنا : آشناها يا آشنايان / دانشجو: دانشجوها يا دانشجويان /                رياضي : رياضي ها يا رياضيات / ميوه :  ميوه ها / نكته : نكته ها / بانو : بانوها يا بانوان / نور :  نورها /  كافرها يا كافران

4. جمع های مکسر واژه های زیر را بنویسید.

زمان: ازمنه /  قله : قلل /  رأي : آرا /  شاهد : شهود /  عمل : اعمال /  دعا : ادعيه /  كاسب : كسبه /  نتيجه : نتايج /        ماده : مواد /  كافر : كفار .

5. هريك از اين اسم ها را در جمله اي قرار دهيد :

- چهار راه : چهار راه را از دور ديدم . -  دستمال : دستمال را به دوستم دادم .-  خودكار : احمد خودكار را به من داد

- دانش : بزرگان ما دانش را گرامي داشته اند .-  ماهي كپور : پرويز چند ماهي كپور صيد كرده بود .

- كتابخانه : كتابخانه ي شهر را دور زديم .

6. ساخت اسم هاي زير را مشخص كنيد .

ساده : كاروان ، شتر ، زرافه ، كلاغ ، چنار، پلكان ، زيره ، هوش ، جو ، نرده

مركب : قافله سالار ، آبدوغ خيار ، شترگاوپلنگ ،

مشتق : آويزه ، زاغچه ، لبه ، جوشش ، پاسبان ، گربه

7. خاص و عام بودن اسم های زیر را ثابت کنید.

اسم های زیر عامند :1. جمع بسته می شوند. 2. «ی» نکره می گیرند . 3. بر همه افراد طبقه ی خود دلالت می کنند. آتش ، هوا ، افتخار ، پول ، برنج ، هلاك ، سلامت ، بره ، سنگ ، چاره ، شمع ، سوسن ( اگر اسم گل باشد عام و اگر اسم انسان باشد خاص است ) ،  شهاب ( اگر اسم انسان باشد خاص ) ، انگيزه .

اسم های زیر خاصند :1. جمع بسته نمی شوند. 2. «ی» نکره نمی گیرند.3. بر فردی از افراد طبقه ی خود دلالت می كند.

قاسم ، قاسم آباد ، زهره ، بهرام ، مريخ .

8.در باره ي طرح زير يك بند بنويسيد .

هدف از اين گونه تمرينات برانگيختن قدرت تخيل و تقويت استعداد نويسندگي دانش آموزان است . هر كس براساس ذهنيات و بينش خود نگاهي متفاوت به اين تصوير خواهد داشت . مثلاً دانش آموزي اين گونه نوشته است :« زندگي زيباست ، اگر چشم ها زيبا باشند . مي توان از چاله هاي زندگي آيينه اي ساخت كه ماه خود را در آن بنگرد و خوشا به حال ساكنان كوچه ي خوش بختي كه چاله هاي آبش نماينده ي روشنايي ماه است . زشتي در زندگي نيست . اگر زشتي ديده مي شود ، گناه چشمان ماست . پس بياييد چشمان خويش را شست و شو دهيم ؛ كوچه ي حيات را آب و جارو كنيم و در هر چاله ي اين كوچه نهال ماهي بكاريم .»

درس چهاردهم : توصيف.

فعاليت :

يك توصيف كوتاه در باره ي آسمان يا خورشيد بگوييد .

آسمان تفرجگاه مردم كوير است و تنها گردشگاه آزاد و آباد كوير .

هنگام طلوع آفتاب بود و خورشيد مثل دزدي كه در پسِ ديواري خود را مخفي كرده است نرمك نرمك سَرك مي كشيد .

خودآزمايي درس چهاردهم :

1.  تصوير زير را در ده سط وصف كنيد :

داش آموزان بايد بتواند دانشي را كه از راه مطالعه ي درس كسب كرده است با توجه به تصوير مورد نظر به نوشتار تبديل كند و از اين راه به توصيف دلخواه دست يابد .

2. بنويسيد هر يك از انواع توصيفات زير براي بيان چه مقصودي است .

در نوشته ي نخست ( بهار گذشته دو سال بود ... ) فضايي طبيعي وصف شده است كه با جانوران و انسان دشمني دارد . نويسنده با شرح تأثير گرما در خاك در جانوران و در انسان و هم چنين با تعبيرهاي كنايي فوق داغي تنور آساي هوا را چنان به وصف درآورده است كه خواننده آن را حس مي كند .

در نوشته دوم ، نويسنده براي برانگيختن احساسات و عواطف نسبت به سنت هاي گذشته و توجه دادن به آبشخورهاي نخستين فرهنگي و ملي و تشويق خواننده به بازگشت و رويكرد به خاستگاه به توصيف هايي دل انگيز از محيط روستا دست زده است . و سر انجام عواطف انسان دوستانه ي او را تحريك مي كند و مي نويسد : « بيا تا هوا تروتازه است . مادر چشم به راه توست » . خلاصه كه نويسنده براي اثربخشي بيش تر از توصيف زيبايي ها و مناظر طبيعت بهره مي گيرد .

3. مفرد جمع هاي مكسر زير را بنويسيد :

احرار -> حر ، قلاع -> قلعه ، قرا -> قریه ، ادّله -> دلیل ، نسخ -> نسخه ، فلاسفه-> فیلسوف ، تجار -> تاجر ، مکاتیب -> مکتوب ، مکاتب -> مکتب ، رعایا -> رعیت ، نواحی -> ناحیه ، معانی -> معنی ، اجانب -> اجنبی ، اشیاء -> شیء

4. صحيح كلمات زير را بنويسيد :

الف) استیفا از کار -> استعفا از کار                  ب) تمر یادبود -> تمبر یاد بود

ج) خورده فروشی -> خرده فروشی                  د) روغن مایه -> روغن مایع